q, saturday issue august 8, 2020
VIC N. SUMALINOG
Kaniadtong milabay nga Domingo lingaw kaayo ko nga nagpakaon sa napulo ka mga isda nga Koi nga gipuli nako sa akong mga binuhi nga mga 50 ka buok nga nangamatay gumikan sa kakulang sa oxygen dihang sagunson nga nag brownout ug tagtunga sa adlaw sa among lugar kaniadtong bulan nga milabay. Kini human ang mga linya sa koryente didto dapit sa may Biao Eskwela nangaputol dihang nahulgan ug palwa sa lubi ug nasunog.
Naguol kaayo ko nga naghuna-huna kay ti-aw mo bay mawad-an ka ug halos us aka gatus ka libo ka pesos nga kantidad sa isda nga nangamatay! Sa akong pakisayud sa usa ka tigbaligya ug mga isda sa downtown, ang gidagko-on sa akong mga Koi mokantidad na ug tag P2,500 matag usa. Perti’ng mahay nako ngano nga wala nako sila gibaligya. Naabtan hinuon sa disgrasya, walay pasalamat sa brownout nga nanghitabo.
Ug samtang naglingkod-lingkod ko sa ngilit sa akong “pond” kalit nga may mibusina nga sakyanan didto sa may ganghaan sa koral sa akong balay. Didto nanaog ang akong pag-umangkon nga si Wengweng. Nagsunod kaniya ang mga batan-on nga mga lalake nga sa akong tan-aw kanila mga mekaniko gumikan sa ilang mga t-shirt nga gisul-ob.
Wa na’y daghang estorya pa si Wengweng kay naanad na man siya nga mo-able na lamang sa gate ug mosulod sa compound sa akong balay. Dali usab niyang gi-agni sa pagsulod ang iyang mga kaubanan nga wala usab magdumili. Maora ba ug naandan na ang akong balay kay kauban nila si Wengweng nga ilang nasayran nga halos anak na nako kon tratahon.
“ ‘Kol, ako diay ipaila-ila nimo akong mga amigo ug kanhi kauban nako sa akong gitrabaho-an. Niagi sila ‘Kol samtang nag ‘test-drive’ sa usa ka sakyanan nga ilang gitabangan pag-ayo. Kining mga amigo nako ‘Kol di na pod ni magdugay kay aduna ni sila’y plano nga moadto sa abroad aron didto na maning-palad kon mawala na ni’ng CoViD nga pandemya.” Naatras ko, dayon distansiya kay diha pa nako nahinumdoman nga angay sila nga magsul-ob ug maskara, pero naa ra hinuon sa ilang li-og. Pero wa ko magpahalata. Mao nga akong giingnan ang akong pag-umangkon:
“Hala Weng, pakapeha una sila. Pangayo lang mo kang Auntie Nene ninyo ug tinapay aron ibangil sa kape. Diha lang mo pagkape sa lamesa sa gawas.”
Unya mi-atubang ko didto sa iyang mga barkada, tulo sila ka buok, ug nangutana kon asa sila gikan. “Nagtest drive mi Sir. Gusto namo makaseguro nga maayo namo pagkatrabaho ang sakyanan nga gipaayo kanamo aron walay sabit sa tag-iya human sa paghkuha niya sa unit.”
“Mao ba mga Dodoy? Maayo unta kon wala na’y sayop ang inyong trabaho aron mahiluna sa husto ang tag-iya sa sakyanan ug madugangan ang iyang pagsalig kaninyo ingon man sa ka maayo sa inyong binuhatan.”
Dali nga misagbat ang akong pag-umangkon: “Ang tag-iya anang sakyanan ‘Kol si ________ ang ngalan. Taga didto dapit sa……………..” Sa apilyedo pa lang kaila na dayon ko. Ug wa na ko mahibulong pa kay nailhan na kining maong politiko nga adunay gimentinar nga “fleet of vehicles.” Nasayud pod ko nga ang mga sakyanan sa maong politico pulos high end ug kon mobiyahe na ang maong politiko o’ si bisan kinsa nga sakop sa iyang pamilya, mag “convoy” kini ug halos dili magbulag bisan pa man kon maipit sa traffic light.
Akong gipangutana ang mga batan-on nga mekaniko kon kanunay pa ba silang mag “service” sa mga sakyanan sa maong politiko ug ang tubag: “Sigi pa gihapon Sir, ug kini amo mahibaw-an nga iyaha kay mao man gihapon ang ngalan nga ipabutang sa resibo sa pagbayad. Hinu-on, sa kanunay ang mohatud sa mga sakyanan wa gyud mahitabo nga kadtong giingon nga tag-iya kon dili partidos o di ba drayber sa maong iladong politiko.”
Sulod sa pipila na ka tuig ang milabay nagtuo na ko nga estorya na lang ang nagpabilin sa maong politiko ug nga human sa pipila ka mga dili maayong mga panghitabo nga naglambigit kaniya ug ubang mga sakop sa iyang banay maora ug nasukarap na ang kinabuhi niini sa tunga sa lubog nga tubig sa punong.
Adunay nag-ingon nga anino na lamang ang nahibilin sa gikabaniog nga gabukid nga katigayonan sa maong politiko nga wala masabti kon giunsa sa pagkamada. Pero kon atong tan-awon ang mga transaksiyon uban sa kompaniya nga nagdala sa “brand” sa iyang mga sakyanan bisan ang utok bolinaw nga tawo makasabot nga hingpit pa sa gihapon ang mga mahalon nga kabtangan sa maong politiko.
May nagsulti usab nga ang nasikwat nga milyon-milyong kwarta sa maong kanhi opisyal sa gobiyerno gipamalit na kini ug mga pamasahero-an nga van apan ubos sa mga ngalan sa iyang mga paryente ug mga higala ug mga kanhi kawani.
Dugang nakong pangutana sa mga mekaniko: “Unya, kumusta man kining maong tawo ug ang iyang mga gitugyanan nga makigtransaksiyon sa inyoha sa pag-ayo ug pagmentinar sa iyang mga sakyanan? Wa mo magka problema sa bayad?”
“Sir, ‘valued customer’ kaayo na nga tawo ingon man ang mga membro sa iyang pamilya. Gusto pa gani mo-advance ug bayad ang mga gisugo aron lang gyud dali-on pagtrabaho ang mga sakyanan nga narehistro sa ngalan sa maong politiko.”
“Mao ba? Di di-ay tinuod ang mga bali-balita nga nabankaruta na ang maong politiko ug ang mga sakop sa iyang pamilya kay taud-taod na silang nahubo-an ug impluwensiya sa lokal nga kagamhanan sa iyang dapit.”
“Basin naghilumhilom lang sa kasamtangan ang mga pamilya og sumusunod sa maong politiko Sir. Seguro, ang giuna nila karon mao ang pagbalik sa poder aron ilang makontrolar ang pagdumala sa lalawigan ug mga kalungsoran. Ug maora ug paingon kini sa katumanan Sir kay daghan baya sa pamilya sa maong politiko ang nakabalik na sa kanhi nilang mga pwesto kaniadtong eleksiyon sa 2019. Kini luyo sa gidangatan sa maong politiko ug sa ubang mga membro sa iyang pamilya.”
Panapos nga sumpay nako, “Tinuod gyud ni’ng panultihon nga dali ra kaayong makalimot ang mga tawo. Bisan unsa ka dako sa nahimong sala sa mga politiko ngadto sa katilingban mahanaw lang ni sama sa aso nunot sa panahon; daw alisngaw sa init nga kape gikan sa tasa.
