KAGAHAPON mga alas 10 na sa buntag dihang nagpatimpla ko ug kape sa akong Misis. Medyo naulahi na ang ako nga kunohay “snack” kon himuon nga basihan ang kasagarang oras sa akong pag “merienda” matag adlaw – alas 9:00 sa buntag kay sayo man sab ko kaayo mobangon ug magtikawtikaw na. Mao nga sayo sab kaayo ang akong pamahaw. Unya subay sa akong kanunay na mga himuon, human nako mamahaw magpakaon ko sa akong mga binuhi nga isda’ng Koi ingon man magsabod ug pagkaon sa mga langgam nga magpunsisok sa akong nataran matag aron mangayo ug pagkaon.
Samtang naghulat ko nga mabugnaw na ug gamay ang kape sulod sa akong tasa, nasimhot sab nako ang alimyon sa bag-ong ginaling nga kape nga mao ang gitempla ni Misis. Ang alisngaw ani nakapagawas sa singot sa akong agtang pero sa samang higayon miganoy pud sa akong huna-huna ngadto sap unto nga hapit na katulogon samtang gi-aninaw sa akong alimpatakan ang mga nahitabo sa nasud gumikan sa pandemya ingon man ang kaguliyang nga gidalit sa panagbay-loay ug mga pasangil ug ubang mga masaklit nga pulong sa mga politiko nga nagbaton ug ambisyon nga magpapili sa umaabot nga eleksiyon karong Mayo 2022.
Una nga nagpasulabi sa akong huna-huna ang mahitungod sa mga bayani sa nasud nga giila sa maong dungog gumikan sa ilang pagsakripisyo alang sa kaayohan sa Pilipinas ingon man sa kadaghanan sa mga Pilipino.
Akong gisulayan sa pagtuki kon angayan ba gyud nga ilhon nga bayani kadtong mga tawo sa unang panahon nga kinasing-kasing nagsakripisyo sa ilang kinabuhi, sa kahimtang sa ilang pamilya aron lang makalingkawas ang mga Pilipinhon sa madaugdaugon nga pagdominar sa aong nasud sa mga langyaw sama sa mga Kastila, sa mga Hapon ug mga Amerikano. Lakip na usab ang paningkamot sa pipila kanato nga maluwas gikan sa mga kalaug sa uban kanatong mga Pilipino.
Sa unang panahon gikan sa pagsugod sa pagsakop sa atu-a sa mga Kastila, dayon mga Kano, ug sa mga Hapon simpli lang ang tumong sa mga tawo nga giila nga mga bayani. Pagpakigbisog batok sa mga langyaw nga nahisgutan aron makalikay sa ilang mabintahaon nga mga paagi. Ilang gisakripisyo ang ilang mga kinabuhi; gibiyaan ang ilang pamilya ug panginabuhi aron makig-abin sa tanan nga nakigbisog. Wala sila naglantaw sa bisan unsa nga ilang kita-on o makuha sa mao nilang pakigbisog. Wa nila igsapayan ang gutom, uhaw, sakit nga mitakboy kanila. Ang nahimong mahinungdanon nga makab-ot nila ang tinguha nga mabatonan ang tinud-anay nga kagawasan nga manimuyo sa atong kaugalinong nga pamaagi. Sila ni Andres Bonifacio, Jose Rizal, Marcelo del Pilar, Emilio Jacino ug libo-an pa ka wala na mailhi nga mga tawo nga mikuyog sa ilang pakigbisog , subay sa mga libro sa kasaysayan sa Pilipinas, ni usa kanila naghuna-huna ug sweldo o bisan unsa nga benepisyo nga makuha alang sa ilang kaugalingon ug sa ilang pamilya samtang anaa sila sa taliwala sa ilang pagpakigbisog; sa ilang sobra ka delikado nga kalihukan.
Sa nagdagan na ang panahon sugod sa pagsulod sa kagahum sa mga Kano dinhi sa Pilipinas, duna gihapon mga tawo nga giila ug gitamod nga mga bayani gumikan sa laing usab nilang matang sa pakigbisog. Sama nila ni Manuel Luis Quezon, Sergio Osmena ug uban pa. Nahimo silang mga bayani gumikan sa ilang paningkamot nga makab-ot ang hustong matang sa kagawasan dili pinaagi sa armadong pakigbisog kon dili sa paggamit sa inantigo’ng pagpakigdayalogo ug paggamit sa ilang kahibawo aron masabtan ang tinguha sa mga Pilipino nga mahimong gawasnon.
Sa pagsakop sa Pilipinas sa mga Hapon, daghan ang mga Pinoy nga walay kahadlok nga miboluntaryong sundalo uban sa mga Kano ug nakiggiyera batok sa mga Hapon. Libo-an ang nangamatay gumikan sa panagbaylo-ay ug bala ug bomba sa halos tanan nga dapit sa Pilipinas. Gatusan sa mga Pinoy nga sundalo nangamatay sa halayo kaayo nga pagbaklay gikan sa Bataan ngadto sa Tarlac atoll sa gihimong “Death March” sa ikaduhang gubat sa kalibutan. Ako nakaseguro nga ni usa kanila naghuna-huna ug sweldo o bisan unsa pa man nga benepisyo nga makuha agi ug bugti sa ilang sakripisyo. Gani kadtong naluwas sa maong “death march” ug nagpabilin nga buhi human sa giyera, daghan kanila namatay na lang nga wa gani makadawat sa ilang pensiyon. Pero wala gyud ta’y nabasa sa kasaysayan nga sila nagtinguha sa paghulga sa gobiyerno nga maghimo ug mga protesta aron ipamugos ang pagkuha sa ilang gipaabot nga pasalig sa kagamhanan. Ang kadaghanan sa maong mga Pinoy gihilom na lang ang ilang gibati ug padayon na lang nilang gipasegarbo nga sila adunay gikatampo sa gitagamtam karon nga kagawasnon sa mga Pinoy, sa mga nagsunod sa ilang henerasyon.
Karon nga ania na kita sa gitawag nga bag-ong panahon, human sap ag-ila sa mga OFW nga kuno mga bag-ong bayani sa nasud gumikan sa ilang tabang aron mapalambo ang atong ekonomiya, lain na usab nga hugpong sa katawhan ang karon gipasidunggan nga mga bag-ong bayani sa nasud. Kini gumikan kuno sa ilang dakong sakripisyo nga matababangan ang mga sama kanilang mga Pilipino nga makalingkawas sa bag-og kaaway nga dili makita pero sobra ka delikado ug mahimong mopapha sa ubay-ubay nga katawhan sa nawong sa nasud – ang pandemya sa CoViD 19.
Apan sukwahi sa mga nauna na nga hut-ong sa mga Pilipino nga giilang mga bayani sa nasud. ang karon nga kuno mga bayani, ang mga health workers nga mao ang mga sundalo sa nasud batok sa di makita nga kaaway, kini sila karon anaa na diha sa ilang nahimutanan gumikan kay sila nagtrabaho na sa tagsatagsa nila ka mga pwesto ug anaa na silay gidawat nga sweldo isip buigti sa ilang serbisyo. Gawas pa sa maong kasabutan, sa ilang paghuman sa ilang mga kurso sama sa pagka doctor, nurse ug uban pa, sila nanumpa nga moalagad ngadto sa tanan nga nanginahanglan sa ilang katakos nga walay pagtan-aw sa matang sa tawo nga ilang hatagan sa serbisyo ug sa dili pagkuwenta sa oras ingona man pagkwenta sa dagan sa panahon atol sa paghatag nila sa serbisyo.
Apan naunsa man nga pagkabutanga nga karon nagbahisbahis na man hinuon ang kadaghanan sa ilaha aron ireklamo ug ipamugos ang pagkuha sa kuno gipasalig sa gobiyerno nga mga benepisyo sa ilang serbisyo. Gani ila kanunay nga gihulga ang kagamhanan nga sila mangundang sa ilang trabaho ug mobiya sa Pilipinas ug pasagdan ang mga sama kanilang mga Pinoy nga mao na lamang maningkamot nga maluwas sa pandemya. Kini tungod lang kay wala pa nila madawat ang tanan nga gipasalig sa kagamhanan? Pero luyo ani wala may paltos ang ilang pagdawat sa binulan nga sweldo.
Sa kabahin sa kagamhanan kini dunay gisunod nga mga balaod isip gabay sa paggasto sa kwarta sa katawhan nga gipahiluna sa panudlanan sa gobiyerno. Sama pananglitan nga dili basta magamit ang bisan unsang sobra nga kwarta sa usa ka ahensiya kon mahuman na ang fiscal year nga gitugot sa balaod nga ang maong salapi gastuhon. Dili usab mahimo nga gastuhon sa gobiyerno ang pundo nga wala pa madawat o pangitaon pa. Dili sab pwede nga basta na lang ibalhin ang usa ka pundong kwarta nga gigahin na sa usa ka proyekto aron maoy gastuhon alang sa laing nga proyekto.
Mao kini ang lintunganay sa usa ka burokrasiya sa gobiyerno nga sa akong panlantaw kinahanglan sabton sa mga nagprotesta nga kuno mga bag-ong bayani sa nasud.
Pangutana: Ang mga gihimo ba sa usa ka tawo nga klarong dunay bugti nga kantidad aron kini niya himuon tukma ba nga tawgon ug sakripisyo? Di ba nga ang pagsakripisyo walay gilantaw nga bugti mao ang marka sa tinuod nga bayani? Karon, kining padayon nga kalihukan sa mga health workers paghulga sa gobiyerno aron lang makuha ang ilang gusto nga kuno angayan lang nila nga madawat maghimo ba sa ilaha nga tinud-anay nga bag-ong bayani? Kon ang usa ka tawo mobiya sa iyang kauban sa tunga-tunga sa pakigbisog gumikan kay wala niya mahuka ang iyang gusto, siya ba tinud-anay nga bayani? Ay ambot sa langaw.
-30-
