Sukad niadtong milabay nga Martes sa miaging semana wala naka video call and akong anak nga si Sacha gikan sa iyang barko. Ako ug ang iyang Mama gibati ug gamay nga kabalaka sa dihang among nabalitaan ang pag-atake sa wa pa mailhi nga grupo sa usa ka oil tanker didto sa Strait of Hormuz dapit sa mga nasud sa Middle East.
Pero subay sa labing ulahi nga video call sa among anak nga si Sacha kaniadtong milabay nga semana, didto na naglawig ang ilang barko tunga-tunga sa Indian Ocean ug sila paingon na sa Singapore aron magkarga ug “supply” alang sa ilang biyahe sa South Korea agi sa West Philippine Sea.
Kagahapon sa hapon, samtang nagtan-aw ko sa usa ka balita sa telebisyon nakita na lang sa akong Misis nga nag ‘”on-line” ang among anak gikan sa iyang gisakyan nga barko. Dali kini nga gikuha sa akong Misis ug mahinamon nga gi-estorya ang among anak kamagulangan.
Unang pangutana sa akong Misis sa among anak:
“Kumusta man ka Cha? Kulbaan mi ni Papa nimo kay samtang wa pa ka katawag amo man gud nabalitaan kadtong pag-atake ug missile sa usa ka oil tanker didto sa Strait of Hormuz. Tanker man gud na imong gisakyan mao nga nabalaka mi kay wa man giapil sa balita ang ngalan sa barko ug sa kompaniya nga tag-iya sa gi-atake nga tanker. Unya wa pud maka text sa amo si Maloy gikan sa Cebu aron maghatag ug pahibawo asa na dapit inyong barko niadtong adlaw sa pag atake. Sumala sa balita daghan sa mga tripulante sa maong tanker mga Pinoy mao nga misamot ang among kakulba.”
Seguro, aron paghatag ug kaseguro-an sa iyang Mama nga walay dautan nga nahitabo sa iyaha ug sa gisakyan niyang barkp, ang among anak nagkatawa nga mitubag sa iyang Mama samtang nagpaminaw ko sa kilid lang sa akong Misis.
“Naunsa man ka Ma nga niadtong Martes sa milabay nga sema sa dihang nag video call ko sa inyoha diha ni Papa, naa na ang among barko dapit sa Sri Lanka naglawig paingon sa Singapore. Layo na kaayo mi sa Strait of Hormuz nga nahitabo-an sa pag atake sa maong tanker nga nabalita. Pagkakaron Ma bag-o lang mi nga nakalarga gikan sa Singapore human sa pagkarga namo ug konsumo. Ug paingon na sab mi sa South Korea diin didto namo i-diskarga ang among dala nga ‘processed oil products’. Puno kaayo among barko mao nga di mi makakusog ug dagan. Seguro ugma sa udto Ma naa na mi sa gikasugni-an nga West Philippine Sea. Amo maagi-an ang dapit duol sa Recto Bank diin didto nahitabo ang karon gikaguliyangan sa Pilipinas nga kuno tinuyo nga pagbangga sa usa ka barkong panagatan sa Tsina sa nag-ankorahe nga bangka’ng de-makina nga panagatan nga gidala sa mga Pilipino nga mananagat. Ang tinuod Ma, Pa, sa mga lawod nga dunay daghan nga dapit nga dili kaayo lawom ug daghang mga isda, di gyud mapugngan nga adto magpunsisok ang mga mananagat. Bisan pa nga daghan ang nag-angkon nga tag-iya sa maong dapit sa kadagatan, di mapugngan nga managat ang mga tawo gikan sa mga nasud nga nag-angkon ani. Mao nga ang posibling nahitabo, kadtong mga mangingisda nga gikan sa mas gamhanan nga nasud ug adunay nagbantay nga armadong grupo sa ilaha, ang dunay katakos nga mangabuso ug mag ‘bully’ sa uban nga mananagat nga sa ilang tan-aw hadlok kaayo. Mao nga ang bisan unsa nga mahitabo nga panagbangga, pagpanghadlok posibli gyud mahitabo sa mga lugar sa kadagatan sama sa Recto Bank.”
Dugang pangutana sa akong Misis sa among anak:
“Unya Cha, posibli diay mo makabangga pud ug barko o di ba sakayan panagatan sa inyong mga agi-anan nga dapit lakip na sa West Philippine Sea?”
Tubag sa among anak:
“Kaayo Ma. Ang nakalahi lang kay sobra ka ‘sophisticated’ ang among barko. Dili na basta radar lang ang gisaligan sa among barko isip giya sa pagnabigar ani. Kini kumpleto sa satellite system ug ‘computerized’ ang ‘tracking’ sa mga rota nga gisubay ani sa kadagatan. Mao nga bisan layo pa ang usa ka butang naglutaw o maka-ali sa agi-anan sa barko makita na ni sa computer screen ug malikayan na ni. Kon laing barko o sakyanan sa kadagatan ang posibling makababag sa among barko maradyohan na ni ug hatagan sa tukma nga warning aron makapahawa. Ang kaso sa barkong panagatan sa China nga nakabangga sa Pinoy nga bangka posibli nga wa magbaton ug mga ‘monitoring’ nga gamit sama sa amo-ang barko. Mao nga posibling wa nila mamatikdi ang nag-ankorage nga bangka. Kon di tuyo ang pagbangga posibli nga di to barkong panagatan kon dili barkong tigpaniid ug dunay motibo sa ilang gihimo.”
Gitunol ni Misis sa ako-a ang telepono ug kami na sa akong anak ang nag-estorya.
Mao nga ako dayong gisundan ang pangutana ni Misis kon posibli ba ang baruganan sa uban nga wala gituyo sa pagbangga sa barkong panagatan sa China ang bangka sa mga Pinoy. Tubag sa akong anak:
“Posible kaayo Pa. Kay depende sa panahon ug posisyon sa bangka, bisan pa nga duna kini suga mahimo man nga wa makita sa laing barko labi na kon di sab maayo ang panahon. Unya kon intensiyonal pud ang pagbangga ngano man nga subay sa pamahayag sa kusinero ug sa uban nga tripulanteng mananagat nga Pinoy gibalikan man sila sa barko sa Tsina ug nagpasiga pa gyud sa mga suga ani? Nakita ug nailhan na hinuon ang barko nga iya sa taga China. Ang bug-at hinuon nga pangutana Pa ngano nga human gibalikan sa nakabangga ang bangka sa mga Pinoy, kalit kini nga ningbalik sa agi ug mipadayon sa ilang pagbiya sa nahitabo-an ug gipamalong pa gyud ang mga suga? Duna gyud ni hinungdan nga dili mahibaw-an kon ang pag-esplikar maggikan lang sa bisan hain sa duha ka mga sakyananan sa dagat nga nahilambigit sa disgrasya. Sa amo-a nga mga marinero Pa, ‘cardinal sin’ gyud na nga pasagdan lang ang si bisan kinsa nga nanginahanglan ug tabang samtang naglawig mi sa kadagatan. Gawas nga kini gimando sa internasyonal nga mga balaod sa paglawig sa katubigan, ang pagluwas sa mga tawo nga namiligro ang kinabuhi sa kadagatan usa kini sa gipanumpaan namo nga mga marinero bisan pa gani kon ang maong tawo o mga tawo kaaway sa atong gobiyerno panahon sa gubat ug ubang kaguliyang sa kalibutan.
Mao nga husto ang gisagop nga lakang sa atong gobiyerno nga dili basta magdali-dali ug luwat ug mga pamahayag nga mahimong makapasilaob sa kayugot sa mga tawo samtang wala pa maklaro ang kamatuoran sa maong insidente. Unsaon Pa, daghan man gud kaayo’ng ‘bright’ sa Pinas. Naa man dayon nanggawas nga mga eksperto sa mga pamaagi pagresolba sa kaso nga mora ba ug sa ilang huna-huna tu-od sa kahoy lang ang pikas nga bahin sa kontrobersiya nga di makahimo pagbalos. Kurat gud mi sa barko Pa dihang naay nagsugyot nga mosangpit na ta sa US aron gamiton ang Mutual Defense Agreement nato aron pagpwersa sa Tsina nga angkonon diretso nga ilang mga tawo ang sad-an. Unsa man diay nahitabo gigiyera na ba diay ta sa China? Sobra ka ‘advance’ ang mga huna-huna sa mga maayong laki sa Pilipinas. Maayo seguro Pa pakuyugon na nga kuno mga eksperto diha sa ato-a sa mga panagatan nga mag-adto-an sa Recto Bank ug magpabilin didto mga duha ka semana. Unya ilang panid-an ang trapiko sa maong kadagatan aron ila ma-obserbahan ang mga risgo didto. Unya ikompara nila aksiyon ni PDigong sa iyang gihimo sa Canada mahitungod sa problema sa basura. Di mahimo’ng makompara Pa kay ang kaso sa basura sukad pa kaniadtong 2013 ug wa lang gitagad. Samtang ang disgrasya sa Recto bank usa ka semana pa lang ug gihimo-an pa sa higpit kaayo nga pakisusi. Okay Pa, balik na ko trabaho. Human na ako noon break.”
Human niadtong medyo dali nga tawag sa among anak sa barko namingaw na pud mi sa akong Misis. Hulat na sab mi sunod semana. Pero ang iyang gisulti mahitungod sa kahimtang sa Recto Bank nga halos gibalikbalik na niya ug agi sa iyang mga biyahe, mas naghatag namo ug klaro nga mga posibilidad nga nagpaluyo sa insidente nga misangpot sa pagkaguba sa bangkang panagatan sa mga Pinoy ug sa init mga mga pamahayag sa pipila nato ka mga kaisgsuonan agi ug reaksiyon sa mga lakang nga gihimo sa atong gobiyerno.
-30-
