HUWEBES sa gabi-i didto sa akong balay sa umahan migawas ko aron magpahayahay human sa panihapon. Sanglit sa katapusan nakabaton ra gyud ko sa dugay na nakong gipaabot nga internet connection didto nga pwede na ko mag FaceBook ug mag “chat” didto na ko sa gawas naghimo sa ingon.
Sa dihang akong gi-ablihan ang akong Facebook page daghan akong nakita nga mga “posts” nga naghisgot sa nagkadaiya nga mga isyu sa kalibutanong katilingban. Nag-una nga isyu mao ang mahitungod sa padayon nga pandemya dala sa Corona Virus kon CoViD 19. Kon ang si bisan kinsa nga mag-abli sa maong “platform” so social media basahon ang tanan nga mga panahom nga gipaambit sa FB posibli nga mabuang gyud. Ngano? Kay dunay panagbangi kon unsa gyud ang kamatuoran sa CoViD. Ang nakaparat kay ang mga nagpresenta sa nagkadaiyang mga huna-huna mahitungod sa gikahadlokan nga virus mga doktor, mga anaa sa pagpanuki sa mga bakuna ug ingon man anaa sa mga relihiyusong kalihukan. Gani dunay mga doctor nga nagpaila sa ilang kaugalingon nga mga respetadong professor sa inilang mga eskuwelahan sa medisina sa ubang mga nasud, pugsanon nga nag-ingon nga dili gyud sama ka dilikado ang CoViD sumala sa gipalakaw sa World Health Organization kon WHO. Gani sila nag-ingon nga ang CoViD kuno magulang lang ug gamay sa ordinaryong influenza kon Flu. Ug sama sa naulahi nga sakit kini matambalan ug mga tambal nga naa na karon sa mga estante sa mga parmasyutika. Ug sama usab sa Flu nga kusog makatakod ang CoViD, kini malikayan kon sa pagkamatikod sa usa ka tawo nga naa siya’s simptoma motumar gilayon ug mga naandan nga tambal sa flu, mga bitamina nga makapakusog sa resistensiya, ug mopahulay sa husto. Ug kon sulod sa mga duha ka adlaw anaa gihapon ang mga simptoma, moadto dayon sa doctor aron mokunsulta. Dili hulaton nga molaygay pa ang balati-an ayha pa magpadoktor.
Sa laing bahin, ang mga eksperto sa WHO ug sa mga ahensiya sa gobiyerno sa nagkalainlaing mga nasud sa kalibutan, padayon nga nagpasabot sa katawhan nga ang CoViD 19 usa ka bag-ong balati-an dala sa usa ka bag-o nga nadiskobre nga virus. Kini gipamatud-an sa gidaghanon sa mga nangasakit ug namatay sa tibuok kalibutan sulod lamang sa napulo ka bulan. Ug samtang wala’y girekomendar nga tambal ang WHO nga kuno makaayo sa CoViD wala usab niini gidid-an ang mga doctor nga moreseta ug mga tambal subay sa simptomas nga ilang nakita sa masakiton. Ug samtang padayon pa nga gitikad ang bakuna batok sa CoViD ang hugot nga gitambag sa mga eksperto sa WHO ug ubang otoridad sa panglawas mao ang pagpatuman sa mga protocols sama sa pagbaton ug limpiyo nga panglawas ug palibot, pagpahiluna ug dili mominus sa usa ka matro nga distansiya sa matag usa, pagtabon sa ilong ug ba-ba sa usa ka maskara, pagtabon sa kinatibuk-an sa nawong ug Face shield, ug pagtuman sa mga mando sa kagamhanan nga dili una magbiyahe-biyahi; ug magpuyo lang sa balay. Aron gyud kini nga mga pagdili matuman temporaryo nga gipahunong ang kadaghanan sa kalihukan sa ekonomiya. (Sa pagkakaron hinayhinay na nga gibalik ang ekonomiya sa pipila ka mga dapit nga gipaubos na ang katiguriya sa kwarentinas).
Niining ulahi nga mga adlaw duna nay balita nga nakadiskobre na ug mga bakuna ang pipila ka mga laboratoryo ug “pharmaceutical companies” sa ubang mga nasud. Gani niining semanaha ang mga nasud sa USA, Canada ug Englatera nagsugod na sa pagbakuna sa ilang mga tawo.
Luyo niini nga positibong katikaran duna gihapon mga kontrobersiya nga migawas gumikan sa dili managtugma nga hunahuna mahitungod sa bakuna, ingon man sa kahigayonan nga ang mga kabus nga nasud sama sa Pilipinas mabutang sa alanganin sa pagkabaton sa mga bakuna batok CoViD.
Unang kontobersiya mao ang isyu nga kuno peligruso ang magpabakuna sanglit duna kini gisagol nga mga elemento nga magbutang sa nabakunahan sa talaan sa mga tawo nga mahimong ma “monitor” sa ilang nahimutangan ug makontrolar ang ilang mga kalihukan sa mga dagkong negosyante ilabi na sa nag-imbento sa mga computer. Duna kunoy mga “micro chips” nga mao ang magkontrol sa mga lihok sa nabakunahan.
Duna pod mga tawo, lakip na ang mga pari nga nag-ingon nga ang bag-ong mga bakuna dunay gisagol nga mga DNA gikan sa mga wa ginganlan mga mananap nga posibling makaapekto sa kinatibuk-ang kahimtang panglawas sa mga nabakunahan.
Ang nakahatag pa ug maingon nato nga kredibilidad sa maong pasangil nga sa akong panahom misangpot sa pagduhaduha sa daghang mga tawo, ang mga tinubdan sa maong panahom. Ang nag “post” sa Facebook ug ubang social media platforms, nagpaila nga mga ekspertong doktor ug mga siyentipiko kuno. Mao nga sa akong personal nga pagsabot malugaw gyud sa husto ang mga isyu mahitungod sa CoViD 19 ingon man sa gipaabot nga bakuna batok niini.
Hinuon, duna ko’y pagtu-o nga posibli’ng dunay kamatuoran ang mga hunahuna nga ang mga kabus nga mga nasud mahimo nga mabintahaan pag-abot na sa pagpalit ug supply sa bakuna. Una, ang mga bakuna gi-imbento sa mga nasud nga mga adunahan usab. Tua pud didto magpuyo ang mga tawo nga nanag-iya sa mga kompaniya nga nagmugna sa bakuna ug ubang tambal.
Normal lang seguro nga unahon nila ang ilang mga kadugo ug mga nasud ug ipaulahi ang uban nga dapit. Gani, klaro kaayo ni nga mahitabo kay wala pa makumpleto ang proseso sa paghatag akreditasyon sa bakuna sa mga regulatory agencies, naghatag na ug pasi-unang bayad ang mga nasud nga nahisgutan. Ang mga kompaniya pud mismo nangayo na ug downpayment.
Diha mosamot ang problema sa Pilipinas kay duna kini sobra ka estrikto nga balaud mahitungod sa pagpamalit ug mga butang nga iya sa gobiyerno. Unya naa pa gyud daghan kaayo nga “bureaucratic red tape” nga kinahanglan agi-an sa mga papeles. Duna pa problema sa ‘storage” sa bakuna tungod kay kini magkinahanglan ug sobra’ng ubos sa “zero” kon 0 degree aron magpabilin ang pagka epektibo niini. Seguro ko nga problema ni sa atong nasud.
Mao nga di gyud kalikayan nga maulahi ang Pinas sa pagkabaton sa bakuna. Dugangan pa sa mga madudahon kaayo nga mga politiko samot na gyud ang problema.
Unya kalit lang namatikdan nako nga nagbutang diay akong Misis ug kape sa lamesa sa akong atubangan. Mao nga naputol akong pag-aninaw sa mga kontrobersiya mahitungod sa CoViD. Dali nako nga gihigop ang nangalisngaw sa kainit nga kape subay sa akong naandan mataghuman ug panihapon.Nanuhotsuhot sa akong ilong ang kahumot sa alisngaw.
Human ang nagsunodsunod nga lad-ok, ningbalik ko sa pag scroll sa akong FB page. Ug didto akong nabasa ang “post” sa akong pag-umangkon nga babaye, si Matet kinsa tu-a nagtrabnaho isip “room maintenance staff” sa usa sa mga palasyo sa mga Royal Family didto sa Dubai, United Arab Emirate (UAE).
Matud ni Matet nga sukad pagsugod sa CoViD 19 sobra ka estrikto ang pamilya nga nagpuyo didto sa palasyo nga iyang gitrabaho-an.”Alternate” ang semana nga sila motrabaho ug naa na sila magpuyo sa usa ka nilain nga balay sulod sa compound sa palasyo. Kada semana usab sila magpa swab testi.
Pero ang naghatag konpirmasyon sa mga pagduda nga dako kaayo ang bentaha sa pagkabaton ug bakuna sa mga adunahang nasud kontra sa mga kabus mao ang sisulti sa akong pag-umangkon nga silang tanan nga nagtrabaho sulod sa palasyo gipabakunahan na mga duha ka semana na ang milabay. Buot ipasabot nga duna nay parmasiyutika nga nagbaligya sa ilang naimbentong bakuna didto sa UAE. Duna pa bay mas klaro ana nga bentaha? Nagmata lang ug buntag ang WHO, di ba?
