Wa ko kabalo nga naka-uli diay akong pag-umangkon nga si Nelson Anasco gikan sa Papua New Guinea (PNG) di pa lang dugay. Ang katapusan niyang uli kaniadtong milabay nga Agosto 2019 aron motambong sa kasal sa iyang igsuon.
Nahibaw-an nako nga siya kalit nga miabot kaniadtong milabay nga duha ka semana tungod kay dunay importante nga gipa-atiman ang iyang kompaniya dinhi sa Pilipinas. Ang gitrabaho-an man gud sa akong pag-umangkon usa ka dako kaayo nga “logging and wood processing company” nga gipanag-iya ug usa ka Pinoy nga negosyante.
Ang iyang pag-uli nasabtan na lang nako sa dihang akong nadawat ang iyang e-mail gikan sa PNG kaniadtong milabay nga Miyerkoles sa gabi-i.
Mao kini ang e-mail ni Nelson:
“Sori ‘Kol Vic nga wa na ko makaanha sa imoing balay sulod sa pipila ka adlaw nga ningpauli ko diha sa Dabaw. Unsaon nga dinali-an kaayo ang akong biyahe. Naay pipila ka mga dokumento nga akong personal nga giasikaso didto sa Makati diin duna’y opisina ang akong gitrabaho-an. Usa ka semana ko didto sa kaulohan ug ang nahibilin nako nga pipila ka adlaw akong gidalikyat sa pagpakig sandurot sa akong pamilya didto sa Tagum City. Hadlok pud ang akong kompaniya nga gitrabaho-an ‘Kol basin ug kalit lang dunay mogawas nga mando ang gobiyerno diri sa PNG ug ingon man diha sa Pinas nga magdili sa pagpagawas ug pagdawat ug mga nagbiyahe gumikan sa gikalisangan karon nga Coronavirus Disease (CoViD) 2019. Mao nga diri pa lang gimando na sa akong opisina nga kinahanglan ko mobalik dayon gikan sa ato-a sa labing dali nga panahon aron malikayan ang posibli nga pagka kulgot nako. Mao nga mora lang ko ug mihalok sa Dabaw unya milupad dayon ug balik paingon sa PNG. Gani ‘Kol nagreklamo pa gud akong Misis ug anak kay dali lang lagi ko kaayo. Pero ako na lang gipasabot aron way daghan nga estorya.”
“Pero ang tinuod ‘Kol Vic hangtud karon wa pay mga kaso sa CoViD nga gikataho diri sa PNG. Una, halos walay mga turista nga Intsik nga moari diri.
Wa pud kaayo mga residente nga Tsino. Dunay mga di-a diri sa Port Moresby pero kasagaran kanila mga Tsino nga mga Malaysiano nga didto na sa Malaysia o di ba sa Indonesia nangatawo ug nagdako. Halos wala ni bisan usa sa ilaha ang nakatamak sa yuta sa China. Mao nga wala kaayo mabalaka ang kagamhanan sa PNG nga moabot diri ang gikahadlokan nga sakit. Hinuon ‘Kol Vic, luyo ani nga sitwasyon wa gihapon mokumpiyansa ang gobiyerno sa Papua New Guinea. Gipahiluna gihapon niini ang mga lakang aron kalikayan nga makasulod ang bisan si kinsa nga tawo nga posibli nga magdala sa virus. Karon bantay sarado ang mga airport ug puwerto sa kadagatan sa kahigayonan nga makalusot ang posibli nga ‘carrier’ sa maong sakit. Ang mga ospital nga karaan pa kaayo ang mga pasilidad karon gihinayhinayan sa pagbag-o ug ang mga kawani niini gihatagan ug dugang kapasidad aron marespondehan ang posibli nga mahimong biktima sa maong sakit. Luyo ani nga tanan ‘Kol Vic naglaum ang mga otoridad diri sa PNG nga unta di gyud makasulod ang virus diri sa maong nasud. Mao nga karon lang gyud ko nakapasabot sa imoha nga nakauli ko diha sa atu-a ug wa ko kabisita sa imo didto sa balay nimo sa bukid.”
Bisan wa ko magpaabot nga maghatag ug rason ang akong pag-umangko ngano nga wa siya makabisita sa ako-a sa iyang dinali-an nga pag uli nalipay lang pud ko kay kini nagpasabot sa dako niya nga pagtahud sa ako isip iyang uyo-an. Busa ako nga gitubag si Nelson niining mosunod:
“Okay ra Nel. Di kinahanglan nga mo-esplikar ka sa ako-a ngano nga wa ka kahapit sa among balay. Tuyo-on man sab kaayo didto ug kinahanglan nga duna kay igo nga oras sa pagbiyahe paingon sa among dapit ug di gyud ka kalikay nga makagasto ug kwarta kay tu-a man ka daghan mga ig-agaw didto nga mahilig manginom kon dunay mobangka. Alang pud sa ako-a Nel, husto imong gihimo nga nagdali ka mga makabalik sa PNG kay nag-anam man gud ka daghan ang mga nasud nga duna nay mga kaso sa CoViD 19. Gani ang South Korea nga sa nanglabay nga semana wa mabalita nga dunay mga tawo nga gitakbuyan sa maong epidemya, kalit lang nga nabutang sa balita gumikan sa kadaghan sa gitakbuyan nga mga molupyo didto. Karon ang Pinas nagsuspendi na sa mga biyahe sa mga Pinoy paadto sa maong nasud nga silingan lang sa China. Unya Nel, kon simbako kalit lang magdesisyo ang gobiyerno diha sa PNG nga di na una pasudlon ang mga Pinoy kay daghan na ta diri kaso sa gitawag nga Persons Under Invesytigation kon PUI sa simptoma sa CoViD, na, mapornada gyud imong trabaho. Karon ‘safe’ na ka sa maong sakit ug sa kahigayonan nga ma locked down ka pasulod dinha. Hangtud sa pasko puhon Nel kay mouli man kaha ka anang panahona. SEND.
