Mag-upat na ka tuig human molingkod si Presidente Rodrigo Duterte sa iyang katungdanan. Sulod sa maong gidugayon nga iyang gipaningkamotan nga mausab ang batakang balaod aron kahatagan ug dalan ang pagbag-o sa sistema sa kagamhanan ngadto sa us aka Pederal nga gobiyerno, ang nakab-ot lamang mao ang pagmugna sa usa ka sumbanan kon “draft charter” diin gipahiluna didto ang Pederalismo nga buot sagupon sa nasud. Ang maong sumbanan gimugna sa usa ka Kmisyon nga gimugna sa Presidente ug gipangulohan ni kanhi Chief Justice Reynato Puno.
Human matunol ngadto sa Kongreso ang maong sumbanan aron unta debatihan ug hashasan una kini sagupon sa dayon, nakita nga wala ni gamay nga kaikag ang mga magbabalaod aron kini isulod sa ilang kalendaryo sa kalihukan sa Kongreso. Hinuno-a, ang Ubos Balaybalauranan nagmugna na hinuon ug ilahang sumbanan nga dako kayo ang kalahi-an sa unod sa gimugna sa Komisyon nga gipangulohan ni Kanhi Chief Justice Puno.
Ang ningsunod nga mga panghitabo sa maong lakang pagbag-o sa Konstitusyon ug pagmugna ug usa ka Pederal nga kagamhanan mao na ang makabungog nga kahilum hangtud niining ika-upat na ka tuig sa termino ni Presidente Duterte.
Seguro Panahon na usab aron atong suta-on pag-usab ang mga plataporma nga giluwatan sa Presidente nga buhaton sa iyang administrasyon sa iyang pagkandidato kaniadtong eleksiyon sa tuig 2016 ug susihon hain niini ang natuman na ug posible nga mahimo pa sa nahibilin nga duha ka tuig sa iyang administrasyon.
Pagsumpo sa kriminalidad, korapsiyon ug illegal nga druga ubos niining mga pamaagi:
· Patas-an ang sweldo sa mga pulis matag bulan sulod sa mosunod nga tulo ka tuig sa iyang paglingkod
· Bag-uhon ang mga pamaagi sa pagsumpo sa kriminalidad sama sa pagbutang ug daghang mga CCTV cameras sa mga kritikal nga mga dalan ug uban pang dapit, pagtukod ug mga bag-ong crime laboratory nga may bag-o usab nga mga kahimanan sa kada rehiyon, dugang pagbansaybansay sa mga imbestigador, mga bag-ong gamit sa pagsugpo sa kriminalidad, ug pagpahiluna ug nasudnong hotline sama sa Davao 911
· Ibalik ang silot nga kamatayon sa mga dagko kaayong mga sala
· Ipasa ang Freedom of Information Act (FOI)
· Wagtangon ang Bank Secrecy Law ug magpasa sa gitawag nga Anti-Dummy Law aron kalikayan ang pagtago sa mga kinurakot ug kinawat nga mga katigayonan
· Panid-an ang mga gitawag nga “front-line” nga buhatan sa gobiyerno gamit ang “real-time video ug audio surveillance
· Banhawon ang “special criminal courts” aron mapadali ang pagresolba sa mga seryusong kaso kriminal
Pagpalambo sa ekonomiya sa nasud subay niining mga mosunod nga estratehiya:
· Ikatag ang mga kalamboang ekonomikanhon ngadto sa ubang dapit sa nasud inay kini ipundok didto sa Kaulohan sa Manila
· Magpatawag ug “constitutional convention” sulod sa unang tuig sa paglingkod ug ilangkob ang pagkambiyo sa sistema sa kagamhanan ngadto sa usa ka Pederalismo (Klaro nga wala’y katumanan) lakip na ang pamaagi sa pagtikad sa mga rekursos naturales sa nasud
· Limitahan ang mga rekisitos sa pagkuha ug permiso sa pamatigayon ug hangtud lima lamang ka tawo ang mopirma niini lakip ang paghatag ug unom (6) ka adlaw nga tagal sa pagproceso niini
· Ipadayon ang Conditional Cash Transfer program ug dugangan kini ug probisyon sa panarbaho
· Pagpahiluna ug mga sentro sa turismo, agrikultura ug industriya sa mga lalawigan aron magmugna ug dugang trabaho sa mga rehiyon
· Pagbutang ug P1 billion nga pundo alang sa “small capital livelihood” sa matag rehiyon gawas sa Metro Manila
· Pagtukod ug “specialized” nga mga tambalanan alang sa sakit sa kasingkasing, baga ug kidney sa Kabisay-an ug Mindanao
Pagpalambo sa Agrikultura ug Pangisda sa nasud pinaagi niining mosunod:
· Himu-ong libre ang serbisyo sa irigasyon ug hatagan sa gobiyerno ug subsidiya ang mga mag-uuma alang sa ilang panginahanglan sa abuno ug binhing liso
· Kunhoran ang kantidad sa mga butang pagkaon ngadto sa bali 50 porsento pinaagi sa pagpalingkawas sa mga mag-uuma ug mananagat gikan sa mga laug nga mga tigpahulam (loan sharks) ug mga ahente
· Pagmugna ug mga “food terminals” nga adunay “cold storage” aron pagpreserba sa mga produkto nga magkinahanglan niini
· Pagtukod sa Mindanao Railway System
· Pagmugna sa Department of Fisheries buwag sa Department of Agriculture
Pugngan ang pagpanglangyaw sa mga Pilipino aron didto na manarbaho sa laing mga nasud, ug pagtabang sa uban pang mga trabahante sa Pilipinas pinaagi niining mosunod:
· Wagtangon ang Income Tax alang sa mga trabahante nga nagdawat lamang ug P20,000 o’ ubos pa nga binulang sweldo
· Paghatag subsidiya alang sa PhilHealth premiums sa mga mag-uuma, mga drayber ug konduktor, dispatcher ug mga nagtrabaho sa mga palengke
· Wagtangon ang panarbaho nga ipaagi sa kontrata, ug kon gikinahanglan, mas estrikto nga latid batok sa “labor-only contracting”
· Pagmugna ug usa ka bangko alang sa mga Overseas Filipino Workers aron mahanaw ang risgo sa pamuhonan sa ilang ginapadalang kwarta
· Wagtangon ang mga dili kaayo kinahanglanon nga permiso ug pamaagi nga gipangayo sa mga OFW sama sa Overseas Employment Certificate
Pagkunhod sa problema sa transportasyon didto sa Metro Manila pinaagi sa:
· Pagdugang ug mga bagon sa mga linya sa train
· Pagmugna ug bag-ong mga linya sa mga train nga kusog managan paingon sa mga airport ug pier didto sa Metro Manila
· Ugmaron pa ang Clark Airport ug ang Batangas seaport aron malu-ag ang traffic didto sa kaulohan
Sulbaron ang mga problema sa edukasyon subay niini:
· Doblehon ang sweldo sa mga magtutudlo sulod sa ilang termino
· Pagtukod ug hustong gidaghanon sa mga classrooms, o’ kon gikinahanglan, himuong duha ka “shifts” ang mga klase sa usa ka kwarto
Paglig-on sa pagdumala sa sa pagresponde sa mga katalagman ug sa pagbag-o sa kinaiyahan (Climate Change):
· Pagmugna us usa, makanunayon nga Emergency Response Department sa nasudnong kagamhanan nga mao ang moasikaso sa pagpangandam batok sa mga katalagman, pagresponde, pagtabang, ug pagpahiluna pagbalik sa mga komunidad human ang katalagman.
