Sa ako na nga nahisgutan sa nag-unang duha ka lindog sawa pa kini karon, ako, akong pamilya ug pipila ka mga suod nga paryente miadto sa isla sa Talikud kaniadtong milabay nga Sabado ug Domingo, Mayo 18 ug 19, niining bulana. Ang maong biyahe agi ug pagdawat sa usa ka imbitasyon sa usa ka suod kaayo nga banay nga tu-a manimuyo didto. Ang maong biyahe gigamit usab sa akong pamilya nga higayon sa paghugoyhugoy kon pagpundok samtang wala pa magsugod ang tingklase alang sa tuig tingtungha nga 2019-2020 nga magsugod karong Hunyo 3, 2019.
Subay sa naha-una nakong saysay, ang Talikud mora ug na-isolate kini sa ubang bahin sa rehiyon sa Dabaw ingon man sa tibuok Pilipinas. Kini tungod sa kakulang sa kalambo-an sa maong dapit bisan pa man nga kini sakop sa usa ka bag-ong namugna nga dakbayan sa Island Garden City of Samal kon IGaCoS.
Gawas nga ang Talikud sakop sa usa ka dakbayan kini usab dili layo sa sentro sa pamatigayon ug ekonomikanhong kalihukan nga mao ang Dakbayan sa Dabaw. Ang biyahe paingon didto halos usa ka oras lamang sa usa ka de makina nga lantsa.
Ako usab nga nasaysay ngano nga kulang kaayo ang katikaran sa maong isla nga duna’y upat ka mga barangay ug halos ang tanan nga kabaybayonan ani pulos maanindot nga balas ug ang mga talan-awon makaagni sa mga mata nga maayong moila sa katahom nga binuhat sa Gino-o.Gawas sa kakulang sa mga proyektong infrastraktura nga mao kanunay ang barometro sa pagtan-aw sa mga tawo sa lebel sa katikaran sa usa ka dapit, ang nakasamot sa pagkabulag sa Talikud mao ang ka wala’y signal sa mga bag-ong matang sa komunikasyon sama sa cellular phone nga karon halos bisan asa kon ang tawo naghupot ani mahimong tawgan o di ba makatawag sa ilang mga minahal sa kinabuhi.
Mao nga sa akong pag-adto didto uban ang akong pamilya ug pipila ka mga paryente, dala namo sa matag usa ang among mga mobile phones sa pagtu-o nga sanglit isla ang Talikud ug bakante kaayo ang palibot ani, walay problema sa signal sa komunikasyon ug makatawag ug matawgan sa bisan unsang oras.
Naunsa ba nga pagka butanga nga diay sa among gi-adto-an nga pamilya ang ilang balay nga tu-a usab gitukod sulod sa ila pa nga gihimo nga usa ka “family resort” wa gyud signal ang nag-una nga mga “mobile phone service providers.” Ang makapadala ug makadawat ug text mao lang ang usa ka service provider nga sikat lang sa “commercial” sa radio ug telebisyon pero kulang ang maabot sa signal niini. Unya kinahanglan pa gyud nga didto moadto sa puno-an sa dakong mantalisay unya mosandig didto. Gamay lang nga liso sa posisyon sa lawas wagtang dayon ang signal sa telepono. Ang dapit lang nga dunay klaro nga signal ang tanan nga “mobile service phone providers” mao lang ang sentro sa barangay Sta. Cruz diin tu-a didto ang dunggo-anan publiko sa mga de pasahero nga mga lantsa ug pump boat. Pero sa luyo nga bahin, nada.
Gumikan sa maong kahimtang sa kakulang sa mga pasilidad sa komunikasyon wa gyud ko mahibawo nga di-ay dunay nalunod nga de motor nga bangka nga gigamit sa mga gustong mag “island hopping” dili dugay human sa pagbiya sa among gisakyan nga lantsa gikan sa piyer sa Sta. Ana kaniadtong Sabado sa buntag.
Dunay radyo ug telebisyon sa gi-adto-an sa akong pamilya ug mga kauban. Pero human makita ang sobra ka tin-aw nga tubig didto sa baybayon sa Whean Island Resort nga bag-o lang gisugdan sa pag-ugmad didto sa usa ka sitio sa Barangay Cogon, wala nay nagtagad nga maminaw ug radyo ingon man motan-aw sa telebisyon labi na nga wala kini koneksiyon sa “Cable” o satellite. Ang tanan tu-a na nagtampisay sa bugnaw-init nga tubig sa dagat.
Mao nga sa pagka ugma, Domingo, tungod sa paghapit-hapit sa pipila ka mga tawo nga gipaila sa among “host” nga pamilya, nabiyaan ang akong pundok sa “last trip” sa lantsa bisan pa man nga ang schedule sa paglarga ani ala 1:00 pa sa hapon. Ang lantsa naa pa gud sa pantalan sa Sta. Cruz pero puno na kuno. Mao nga nakadugang na sab mi ug gasto sa pag charter ug pump boat labang paingon sa Kaputian diin didto misakay mi ug bus pabalik sa Dakbayan sa Dabaw. Ug tungod sa kakapoy nga gibati sa biyahe ug kakulang sa tulog gumikan sa halos buntagay nga isturya kauban sa nag-imbitar nga pamilya, midiretso na ang among grupo pauli sa balay namo didto sa umahan sa Tugbok, mga 31 ka kilometro gikan sa sentro sa dakbayan.
Pag-abot sa balay plakda na ug igo lang nag-ilis aron matulog. Dili na pud maka-abli sa bisan unsa nga apps sa cellphone kay wa pud signal sa among balay. Kini nga sitwasyon nagpadayon hangtud sa tibuok adlaw sa Lunes. Ug sanglit ako ang mitambong sa Brigada alang sa akong apo didto sa iyang tulunghaan didto na nako nadunggan gikan sa mga magtutudlo ug mga tinun-an nga duna diay nalunod nga pump boat sa may piyer pa lang sa Sta. Ana gumikan kuno sa nasangit nga angkla. Sa akong huna-huna, “Wow” maayo gyud diay nako nga pagka “blind” sa mga hitabo sa dakbayan gumikan sa kakulang sa pasilidad sa komunikasyon didto sa isla sa Talikud!
Pero mas nahingangha ko ug dako sa dihang nakapauli na ko sa akong balay sa Catalunan Grande. Mao gyud ang pag video call sa akong anak nga si Sacha didto sa iyang barko nga nagkargada ug produkto sa petrolyo didto sa Russia aron dalhon sa Italya.
Una niyang pangutana kon nakita ba daw nako ang nalunod nga de motor nga bangka didto sa Pier sa Sta. Ana. Unya iyang gipagawas ang iyang kabalaka nga sa dihang wa ni bisan usa sa amo-a nga iyang kabanay wala makontak sa cellphone. Matud ni Sacha nga naghunahuna siya nga basin ang among gisakyan mao ang nalunod kay wa na man siya nakakontak sa amo-a.
Sa dihang ako siya nga gipangutana gi-unsa niya pagkahibalo dayon sa maong aksidente ang iyang tubag, gi-post daw dayon sa Facebook sa usa niya ka kauban sa kolehiyo nga didto sa pantalan niadtong higayona. (Salamat sa Telcos ug sa nagpahiluna sa Facebook. Dali samot ang komunikasyon sa mga tu-a sa gawas sa nasud.)
Pero matud sa akong anak nga nawagtang ang iyang kabalaka sa dihang iyang nakita sa Facebook ang mga pahina niini’ng mantalaang Mindanao Times diin namantala ang insidente sa pagkalunod lakip na ang hulagway sa bangka ug sa kalihukan sa pagluwas sa mga sakay sa maong pump boat. Mao nga iyang gisugyot nga tan-awon namo sa iyang Mama ang Facebook Page sa Mindanao Times ug didto nagbansiwag ang headline mahitungod sa maong disgrasya.
Seguro ang mga bag-ong napili nga mga opisyales sa IGaCoS maningkamot nga maka-estorya nila ang mga kadagko-an sa mga Telcos aron magbutang ug tower nga makahatag ug signal sa tibuok isla sa Talikud.
Unsa man mga ‘Sano, di ba angay nga makaangkon usab sa maong kahigayonan sa sayon nga komunikasyon ang mga taga Isla sa Talikud? Grabe ug okay lang mo sa maong sitwasyon sa inyong mga konstituwente didto?
