Human manihapon kaniadtong Huwebes sa gabi-i nagpatimpla ko ug kape sa akong Misis dayon lingkod atubangan sa akong computer.
Ako kining giablihan aron susihon kon dunay sulod ang akong e-mail box. Samtang naghulat nagkalingaw una ko ug higop sa akong kape nga nangalisngaw pa sa kainit. Ang kape nga gitimpla ni Misis mao ang gitawag nga “civet coffee” nga gihatag sa ako-a sa usa ka higala nga taga Maguindanao nga nagtrabaho sa usa ka NGO.
Sobrang humot ang alisngaw sa maong kape hinungdan nga bisan nahibawo ko nga kini gikan sa kina-on sa milo wagtang ang kalu-od nga akong gibati. Nanggawas ang akong singot samtang padayon akong naghigop sa init nga kape. Mao nga sa dihang nagsugod na ko sa pagbasa sa pipila ka e-mail sulod sa computer kinahanglan na nako nga maggamit ug bentilador aron mabugnaw ang akong paminaw.
Sa lima ka e-mails nga akong nadawat wala’y gikan sa akong gwatsinanggong pag-umangkon nga si JB. Hinuon wa ko madismaya kay dunay e-mail ang iyang ig-agaw nga si Nelson Anasco kinsa tu-a nagtrabaho sa Port Moresby sa Papua New Guinea. Siya ka Customs Liaison Officer sa usa ka kompaniya nga nagbaligya ug mga troso ug giprosesong mga kahoy sama sa plywood ug uban pa.
Mao ni iyang e-mail sa ako-a:
“Good evening nimo diha ‘Kol Vic. Hinaot naa ka ug sila ‘Tie Nene ug ako mga cousins nga imo mga anak, sa maayong panglawas. ‘Kol, kanunay namo mga Pinoy diri sa akong gitrabaho-an mahibaw-an unsa mga nahitabo diha sa Dabaw ug sa Pinas. Ug bisan mga isyu nga imong gituki sa imong ‘Rough Cuts’ amo pud mabaw-an diri. Kini tungod kay kanunay namo gisunod ang matag isyu sa Mindanao Times nga karon makita na sa Facebook. Magprint out mi ug mga pahina sa inyong mantalaan ‘Kol matag mahinungdanon nga balita ug isyu nga mogawas ug amo na i-post sa bulletin board sa among ‘bunk house’ para among basa-basahon inig uli gikan sa opisina.
“Ang among gisundan nga isyu karon ‘Kol Vic mao ang mahitungod sa mga Tsino nga nag-anam ka daghan dinha sa Pilipinas ug nagtrabaho nga kuno walay mga permiso. Subay sa pasangil ‘Kol sa pipila ka sektor labi na gyud sa mga kritiko ni Presidente Digong, among nasabtan sa mga namantala ug nabalita sa telebisyon nga kuno wa lang magpakabana ang gobiyernong Duterte sa pagdaghan sa mga trabahante’ng Intsik diha sa ato-a. Ang nakaparat pa gyud, subay sa pasangil sa mga kritiko, walay mga permiso ang mga Tsino nga manarbaho dinha sa Pinas. Mao nga inay ang mga trabaho maadto sa mga Pinoy nga nagkinahanglan ani, tu-a na daw hinuon mahatag sa mga langyaw nga Tsino. Matud sa mga kritiko sa Presidente ‘Kol Vic gikulban na hinuon ug kaldero ang mga Pilipino’ng trabahante kay ang para unta sa ilaha tu-a na man paingon sa mga Intsik.
“Subay sa mga nabasa ug nakita namo sa telebisyon nga mga pagpasabot sa kagamhanan mahitungoid sa maong isyu, buot kuno ni Presidente Duterte nga maghinayhinay ug mag-amping pag-ayo ang gobiyerno sa pagtratar sa maong isyu ug subayon gyud pag-ayo ang legal nga proseso aron usab kapanalipdan ang atong mga kadugo nga tu-a sa China manginabuhi. Gawas ana ‘Kol mora ug duna pa gyud dakong debati kon pila gyud sa mga trabahante’ng Tsino ang ilegal nga naa sa Pinas ug pila sab ang mga Pinoy nga ilegal nga nagtrabaho sa China. Kini human nagpakita ug kabalaka ang Presidente nga ipaagi gyud sa hustong proseso ang pagsusi sa mga ilegal nga mga trabahante ug sa pagpapauli sa ilaha didto sa China. Sa among pagsabot diri ‘Kol Vic, mora ug buot ni PDigong nga dili mahatagan ug rason ang China nga makahimo ug lakang nga ila usab mapalagpot ang mga Pinoy nga tu-a sa ilang nasud nagtrabaho. Kay bisan kami diri ‘Kol nagtu-o nga mas daghan pa gihapon ang mga Pinoy nga tu-a sa China, labi na gyud sa Hong Kong, ang posibleng pagdiskitahan sa ilang gobiyerno. Gani kami diri sa Papua New Guinea ‘Kol Vic, grabe ang among pag-amping. Kay bisan kumpleto ang among mga papeles una kami makalupad paingon diri sa kanunay dunay mga tinugyanan sa kagamhanan sa Papua NG nga mag monitor sa among kalihukan. Bisan gani ang among destino dili basta-basta lang makambiyo basi sa gusto sa tagdumala sa kompaniya. Sama sa ako-a nga gitabaho-an ‘Kol Vic, usa kini ka dako nga ‘conglomerate’ nga naglangkob ug pito ka mga pamatigayon. Ang nagdumala sa ‘conglomerate’ ‘Kol di basta-basta lang magdestino nako ngadto sa laing nga kompaniya nga membro sa grupo nga dili mangayo ug pagtugot sa otoridad sa Papua NG. Buot nako ipasabot ‘Kol nga posible’ng ang mga sistema sama sa amo-a diri mahimong basihan sa pagpangita ug bangag nga gamiton aron magpasangil ug kalapasan sa mga Pinoy nga tu-a sa China bisan pa nga sila legal nga nagtrabaho didto.
“Unya ‘Kol Vic amo pud nga nakita ang dako nga punto sa imong gisulat sayo niining semanaha mahitungod sa mao gihapon nga isyu. Ang sakit ‘Kol kay sumala sa imong giingon, mahimo’ng unang biktima sa pagresbak sa China kon di maayo nga pagdumala sa kagamhanan ni PDigong sa kuno mga ilegal nga mga Tsino diha sa Pinas, mao ang atong ‘export’ sa ilaha nga tone-toneladang saging. Kon ila ni nga estriktohan ug kalit lang balibaran ang atong saging, una nga molukapa ang ekonomiya sa Davao Region. Mas daghang Pinoy ang makulban ug kaldero. Ang nag-unang pamatigayon sa rehiyon sa Dabaw, ang pagtanom ug mga cavendish nga saging ug pagbaligya ani gawas sa Pilipinas mahugno. Ako ug ang akong mga kauban diri sa Port Moresby ‘Kol Vic, wala magduha-duha sa pagtu-o nga kini usa sa mga dagkong hinungdan nga si Presidente Digong nagpahimangno nga dili magdali-dali ug magpasagad sa pagpapauli sa mga trabahanteng Intsik balik sa ilang nasud aron lang sa pagpahiuyon sa sugyot sa mga kritko.”
Human sa akong pagbasa sa e-mail ni Nelson akong nakita nga sama kang JB nga iyang ig-agaw didto sa Saudi, mas lawom na ang ilang pagsabot sa mga isyu nga nanggawas sa nasud nga ilang gigikanan. Sila nagpakita na pud ug dako nga pagpakabana sa kahimtang dinhi sa Pilipinas. Seguro sila nasulod sa panultihon sa iningles nga, “Absence makes the heart (and mind) grow fonder.”
Busa mao ni ang akong gitubag sa e-mail ni Nelson:
“Husto ang imong nabalitaan nga mga katikaran diri sa Pinas Nel mahitungod sa maong isyu. Sa ako-a tukma pud kaayo ang imong pagsabot sa lakang nga gisagop ni Presidente sa pagdumala sa maong isyu. Ang ako lang nga madugang karon mao nga susihon sa kagamhanan pila gyud ang mgaTsino nga ni-a diri sa Pinas nga nagtrabaho sa mga posisyon nga mahimo sa mga Pinoy nga naa sa nasud; pila ka buok Tsino nga nagtrabaho nga walay pagtugot sa gobiyerno, ug pila ang anaa sa mga trabaho nga dili gyud mahimo sa mga Pinoy sama sa pagsulti ug pagsabot sa pinulongan nga Inintsik. Dinhi seguro i-basi sa kagamhanan ang pagdesisyon pila ug si kinsa ang papauli-on sa China, pila ang ipabilin, ug pila ang hatagan ug legal nga pagpadayon sa ilang trabaho diri sa Pinas. SEND.
-30-
