Kagabi-i samtang nag hulat nga moabot ang akong anak gikan sa iyang opisina nagtimpla ko ug kape aron dili laayon. Human sa pagtimpla sa usa katasa nga 3-in-1 ako kining gidala didto atubangan sa akong computer. Human nako maabli ang makina ako nga gi-ablihan ang akong e-mail aron pagsusi kon duna’y mga mensahe alang sa ako-a.
Pero mihigop una ko ug pipila ka lad-ok sa kape nga nangalisngaw sa kainit ug sa kahumot. Ug igo nga migawas ang singot sa akong agtang tungod sa epekto sa init nga kape, migawas sa akong “computer monitor” nga duna ko’y pipila ka e-mail. Kasagaran gikan sa mga higala ug paryente nga tu-a sa Cebu ug sa akong anak nga nagsakay sa usa ka “ocean-going” nga “oil tanker.” Hinu-on niining mga e-mail pulos lang pangumusta. Bisan ang gikan sa akong pag-umangkon nga si JB nga tu-a sa Jeddah, Saudi Arabia igo lang usab nangumusta sa ako-a. Seguro “busy” sa trabaho kay matud niya na-promote na kuno siya sa iyang pwesto; dili na waiter ug didto na madestino sa kusina sa restaurant aron mahimong kabahin sa pundok nga mag-andam sa mga pagkaon nga i-order sa mga customer. Mao nga ako na mismo ang magtuki ug mga isyu sa akong personal nga namatikdan isip molupyo sa Dakbayan sa Dabaw ug nagpabilin dinhi sa Pilipinas hangtud karon.
Okay, karong adlawa, Sabado, mao na ang katapusang adlaw sa pagpangampanya sa mga kandidato sa nagkalain-laing posisyon sa gobiyerno –ma-lokal man kini o ma-nasyonal. Ang pagpangampanya mosira sa pag-abot sa alas 12:00 karong tunga sa gabi-i.
Pero sa tinuod lang di gyud malalis nga bisan pa sa “deadline” nga gipahiluna sa COMELEC, kini gisunod sa pulong lang. Subay sa ako na nga nasinati, kunohay wala na’y mga “rally” ug ubang plantsada nga pundok sa pagpangampanya. Pero ang kamatuoran, karong gabi-I mas grabe pa ang matang sa kampanya nga himo-on sa mga lideres sa mga kandidato. Karon ug ugma hangtud sa gabi-I na-ay ilang gitawag nga kinamangay sa mga botante labi na gyud to’ng mga botante nga sakop o’ di ba giilang tinamod nga mga lideres sa mga dagko kaayo mgapamilya.Karon ug hangtud ugma sa gabi-I duha ka matang sa estratehiya ang gamiton sa mga kandidato labi na gyud kon higpit kaayo ang politikanhon nga sangka diin posibling magdaog lang ug pipila ka mga boto ang mga kandidato.
Mao nga kadtong may kwarta mag budget na sila ug ipamalit ug boto. Uban “wholesale” diin ang lider sa usa kapamilya o’ di ba hut-ong sa mga botante sa usa ka sitio o barangay,hatagan ug kwarta aron maoy angay-angayon sa mga botante nga ilang sumusunod. Ang lain nga estratehiya, labi na niadtong mga kandidato nga dunay hugpong sa mga armadong grupo nga ilang sweldado, mao ang pagpakatag sa maong mga tawo aron sekreto nga manghadlok niadtong mga pundok sa mga botante nga nailhan pabor sa kaaway nga politiko.
Dinhi nga sistema, ang himu-on sa mga “goons” sa usa ka kandidato adtuon ang mga lider sa kaatbang. Tanyagan kini sila ug kwarta aron mobaligtad.Kon di gyud modawat dinhi na nila hulgaon ug hadlukon.
Simple lang ilang buhaton; ila langsultihan ang lider sa hut-ong sa mga botante o di ba sa mga dagkong pamilya nga kon di sila modawat sa kwarta aron mobaligtad sa ilang botohan, ila na hurawon nga dili pagawason aron moboto. Ilang ingnan ang mgalider o di ba ang giilang haligi sa dagko nga pamilya nga sa adlaw sa eleksiyon duna’y magposte dili layo sa ilang mga balay aron magbantay kon sila mogawas aron moboto. Ug kon ila kining buhaton dunay mahitabo sa ilaha.
Sanglit normal lang sa tawo nga mahadlok kasagaran ang mahitabo di na lang mogawas aron moboto. Ang kadtong dunay prinsipyo ug igo nga kaisog mogawas ug atubangon ang risgo. O kaha mo-report sa pulis mahitungod sa ilang nadawat nga intimidasyon.
Hinu-on, kini nga talan-awon sa posibling mahitabo sa pinili-ay karong Mayo 13, 2019 (karong Lunes nga moabot na), walay kahigayonan nga mahitabo sa dakbayan sa Dabaw. Unsaon, wala ma’y kaatbang ang mga kandidato sa mga nag-unang pwesto sa lokal nga kagamhanan. Sa pagka mayor sa dakbayan, bisan kinsa nila ni nagpasubli nga Mayor Sara Duterte-Carpio ug ni nagpapili nga kongresista sa unang distrito sa dakbayan nga si Pulong Duterte ang pinal nga magpapili nga mayor ug kongresista, wa may ka-away. Mao nga na-a na sulod sa bag ang mga pwesto nga ilang gitumong.
Ang nakita ko lang nga posibling ana-ay ginagmay nga mani-obrahay mao ang mga kandidato sa pagkakonsehal. Bisan halos tanan sa ilaha sakop sa kaluhang mga pundok — ang Hugpong saTawo’ng Lungsod ni kanhi mayor ug karon Presidente Rodrigo Duterte, ug ang Hugpong ng Pagbabago ni Mayora Sara, walay duda nga tanan gusto nga masulod sa “Magic 8” sa matag distrito nga ilang gidaganan.
Mao nga maningkamot gyud ang matag usa ka kandidato nga makakita ug paagi aron maseguro nga sila makalusot sa pinili-ay.
Alang pud nato nga mga botante, seguro atong gamiton ang nahibilin nga mga oras gikan karong adlawa hangtud sa Lunes sa pagtu-on sa husto sa pagkatawo ug kasinati-an sa mga kandidato nga atong botohan. Ato gyud nga susihon kon ang kandidato nagbaton ba sa mga kinaiya ug katakos nga mosilbi sa dakbayan sa kamatinud-anon ug kakugi. Ato pud susihon kon duna ba sila’y tinguha nga unahon ang interest sa katawhan kay sa ilang personal nga katuyo-an.
Kay kon kini dili nato himuon, wa kita’y katungod nga moreklamo sa matang sa mgatawo ug serbisyo nga atong madawat atol sa ilang paglingkod. Kini tungod kay kita man ang nagpili sa ilaha.
