ARON makadaginot sa gasto sa kurudo sa sakyanan karon nga semana ninghangyo ko sa akong bayaw nga nagpuyo sa Calinan, Davao City nga didto una ko magsamoksamok sa iyahang balay aron magpadala sa akong mga “columns” niining mantalaan. Kini samtang wa pa magsugod ang “on-line” nga klase sa iyang mga anak.
Unsaon nga naa man gud ko ug akong Misis nakwarentinas sa amo’ng balay sa umahan sa sudlonon nga bahin sa Tugbok Dist. Unya wala pa moabot didto ang serbisyo sa mga Telco gawas lang sa pipila ka dapit nga naabot na sa ilang mga signal. Naay mga grupo nga nagtanyag nga motaod sa mga kabalayan ug Wi-Fi ug internet connection sa mga hilithilit nga bahin sa mga barangay lakip na ang nahimutangan sa akong umahan. Pero labihan pud mahala. Maningil pa gyud ug binulan nga kuno “subscription” nga tag P1,500.
Sanglit ang balita nga akong nakuha gikan sa nag-una nga kompaniya sa telekomunikasyon nag-ingon nga hapit na kuno ma-activate ang ilang linya nagdesisyon ko nga hulaton na lang ang ilang serbisyo. Kini tungod kay makabarato pa kompara sa tanyag sa mga grupo nga nagsuroysuroy sa kabukiran.
Gumikan kay nasabtan man sa akong bayaw ang sitwasyon didto sa akong balay wa siya magpanuko sa pagtugot sa ako-a nga mogamit sa iyang internet aron magpadala sa akong mga ‘columns’ pinaagi sa e-mail. Hinuon, iya nga gipahinumdom sa ako-a nga sa pagsugod na daw sa on-line” nga klase karong Lunes, Oktobre 5, kinahanglan nga i-schedule na nako ang pag-adto sa iyang balay aron mag-email sanglit ang tulo niya ka mga anak pulos man maggamit sa internet ug Wi_Fi. Siyempre “priority” gyud ang mga anak; mao nga wa pud ko’y kusmod nga mitangdo. Asa ra bitaw kon naa na pud ko sa maong serbisyo sa akong balay.
Mao nga kagahapon, sa na-ablihan na nako ako e-mail nakita nako duna’y gipadala nga mensahe ang akong pag-umangkon nga si JB kon John Briann nga tu-a sa Jeddah, Saudi Arabia. Nag-inusara lang ang iyang mensahe. Ako dayon kini nga gibasa aron di maka-ingon ang akong bayaw nga naglangaylangay ko sa paggamit sa ilang computer ug basin modako ilang bill sa kuryente.
Matud ni JB sa iyang e-mail:
“Maadjung adlaw nimo diha sa Dabaw ‘Kol Vic. Musta man ka ug si Tie Nene? Musta pud ako mga cousins nga imong mga anak? ‘Naot naa sila sa maayong panglawas ug layo sa mga galamay sa ‘pandemonyo’ nga si CoViD 19. Ako diri sa Jeddah ‘Kol grabe ka estrikto ang tagdumala sa restaurant nga akong gitrabaho-an. Seguro kay pagkaon man gud ang negosyo ug nga ang mga kustomer nga mga Arabo kasagaran, sobra pud ang kadelikado sa ilang mga panglawas. Mao nga tanan nga mga ‘health protocols’ nga gipahiluna karon subay sa awhag sa World Health Organization (WHO), kada duha ka semana mi mag swab test aron sa pagseguro nga walay usa namo nga mga kawani ang gitaptan sa makamatay nga virus.
“Unya ‘Kol Vic, musta na man diha sa Dabaw? Medyo ningkotat na ba ang pagkuyanap sa CoViD sa mga tawo dinha? Subay man gud sa akong nabasa sa internet ug nabalitaan sa telebisyon, ang sitwasyon sa CoViD 19 nga mga kaso sa tibuok Pinas padayon pa gihapon nga ningsaka. Unya naa pa gyud mga tawo, kasagaran nailhan nga kabahin sa oposisyon sa administrasyon karon, ug kadtong mga tawo nga nagpaila nga kuno mga eksperto sa pagdumala sa mga emerhensiya kalabot sa pagkuyanap sa mga sakit, wala kuno’y plano ang gobiyerno aron masanta ang pandemya nga si CoViD. Hinuon ‘Kol Vic medyo nalu-ag akong pamati diri kay ang usa sa labing kasaligan nga hut-ong sa mga eksperto nga na-a nagbasi sa University of the Philippines kon UP, makusganon nga nag-ingon nga duna nay dako nga alibyo sa kahimtang sa CoViD dinha sa Pilipinas. Ang ilang gibasihan mao ang dako nga pagkunhod sa numero sa kakusgon pagtakod sa virus ngadto sa mga tawo. Sumala sa mga balita gikan diha sa Pilipinas ‘Kol Vic, sulod sa milabay nga pipila na ka semana, padayon nga mikunhod ang gidaghanon sa mga bag-ong kaso. Kusog pud nga misaka ang numero sa mga naayo ug nga dili sab paspas ang pagdaghan sa mga nangamatay gumikan sa maong pandemya.
“Pero ‘Kol Vic, ang nakaseguro ko nga nakalipay pag-ayo sa katawhan diha sa Dabaw labi na gyud to’ng ako mga ‘cousins’ nga membro sa Alsa Baso’ng grupo mao ang desisyon ni Mayor Inday Sara nga tangtangon na ang ‘liquor ban’ sa tibuok dakbayan. Sa akong imahinasyon diri ‘Kol mora ug nagselebrar sa ‘Independence Day’ ang mga karaho nako nga mga ig-agaw ingon man ang tanan mga kamelyo diha nga dughay na kaayo’ng gi-uhaw sa makahubog nga ilimnon..
“Unya ‘Kol, mora gyud ko ug wala masayop sa akong panahom. Kay human sa pagtangtang sa ‘liquor ban’ halos tanan nga Facebook posts sa akong mga paryente ug mga barkada diha sa atu-a pulos hulagway nila nga nag alsa ug botelya sa beer o dili ba nagtagay sa baso sa ilang paborito nga alak. Unya, usa lang gyud ang baso nga gigamit. Mora ba ug hadlok nga mabintahaan sa gidaghanon sa ilang mainom. Gumikan sa maong mga hulagway nga ilang gipadala sa ako-a diri sa Jeddah, nasusama na pud ko sa usa ka kamelyo nga nagtabok sa disyerto sa Sahara sulod sa pipila ka bulan nga wala maka-inom kay wa man makaagi ug tubigan nga bahin sa maong uga nga lugar. Nauga akong tutonlan ‘Kol Vic. Unsaon nga di man mi puwede nga mag-inom-inom diri.
“Pero ako nga pangutana ‘Kol Vic, ang pagtangtang ba ni Mayor Inday sa ‘liquor ban’ diha sa Dabaw matawag ba nga timailhan sa iyang pag-uyon sa mga obserbasyon sa uban nga dako na ang paghinay sa kuyanap sa CoViD 19 diha sa atu-a nga dakbayan? Dili kaha nga napugos lang ang mayora sa pagtangtang sa maong pagdili sa pagbaligya ug ilimnon makahubog ug sa pag-inom kay nahapla na ang ekonomiya sa dakbayan ug nadiskaril na ang panginabuhi-an sa kadaghanan sa katawhan diha sa ato-a?
Ngutana ko ani ‘Kol kay unsaon, halos matag adlaw duna man gud manggawas nga mga balita nga dunay nadakpan nga naghatud ug kinompra nga ilimnon makahubog didto ug dinha nga dapit sa ato-a. Unya naa sab mga balita ug mga ‘posts’ sa Facebook page sa taga Dabaw nga nagselebrar ug piyesta ug mga birthdays, nagpahiluna ug tigbakay, nagsayawsayaw pa sa mga parties nga gimugna sa mga pamilya. Mora ‘Kol Vic ug wa lang panumbalinga sa uban nato nga mga paisano diha ang pagdili. Mora ba ug wala sila mahadlok sa CoViD ug mismo sa mandato sa mayor. Husto kaha ko sa akong panahom ‘Kol Vic?”
Matud nako sa akong kaugalingon, “gumikan niining mga bag-ong teknolohiya sa komunikasyon ang mga tawo nga tua sa kapid-an ka libo ka kilometro gikan sa Pilipinas kasagaran una pa nga makahibalo sa mga nanghitabo dinhi sa ato-a kay sa nato nga nagpuyo sa mga hilit nga mga lugar ug dili maabot sa serbisyo sa telekomunikasyon. Mao nga ako gitubag ang akong pag-umangkon nga si JB niining mosunod”
“JB, mora ug tukma gyud ang imong huna-huna sa ana-a sulod sa akong ulo. Nagtu-o ko nga mora na ug ningtu-o sa Mayora Sara nga dako ang pagkunhod sa gikusgon sa pagkuyanap sa CoViD 19 diri sa Dabaw. Ako sab nagtu-o nga si Mayora Inday naningkamot nga mabalanse ang pagsanta sa pandemya ug ang pagpabangon sa ekonomiya sa atong dakbayan. Pero ‘agree’ pud ko nimo nga posibli nga si Inday Sara napul-an na sa pagpaminaw sa mga balita sa padayon nga pagbaliwala sa pipila ka mga taga Dabaw sa mga kamando-an sa gobiyerno sa dili paghimo ug mga kalihukan nga posibling mosangpot sa pagdagsang sa CoViD diri sa Dabaw. Mao seguro nga iya na lang bag-ohon ang panultihon nga “Be your brother’s keeper.” Basin iya na ni nga himuon “Be the keepers of yourselves.” Mao nga kon di motu-o ang mga tawo sa mga laitd sa gobiyerno bahala na sila sa ilang kaugalingon nga makalikay sa delikado nga sakit. –SEND.
