Sukad niadtong milabay nga semana kaniadtong Huwebes sa gabi-i lang ko naka-abli sa akong e-mail box. Unsaon, sukad sa pagsugod sa klase karong bulana, halos di na man ko makapanahon sa paggamit sa akong computer. Magbanusbanos na man ug gamit ang duha nako ka mga “grand kids” aron mag “research” o dili ba hinuon maghimo sa ilang mga “assignments” sa eskwelahan.
Usahay gani naggamit pa ko unya mohangyo ang usa sa duha nako ka mga apo nga siya una mogamit. Mao nga naay panahon nga mahanaw ang mga maayong ideya sa akong alimpatakan sa pagbalik na nako ug lingkod atubangan sa computer.
Kaniadtong Huwebes sa gabi-i sayo nga nahuman sa ilang mga “assignments” and duha ka mga bata nga naa na sa “high school.” Mao nga dali dayon nako nga gi “take over” and computer.
Si Misis nga nakamatikod sa akong gihimo dali usab nga nagtimpla ug kape kay nasayod man siya sa akong naandan nga buhaton kon magsulat sa akong lindog alang niining mantalaan.
Ang paborito nako nga brand sa 3-in-1 nga kape mao ang gikutaw sa akong Misis ug nangalisbo kini sa kainit ug kahumot sa dihang gibutang sa lamesa kilid sa compiter.
Una nako gipangbasa ang pipila ka e-mail nga misulod mihigop ko ug pipila ka lad-ok sa init nga kape. Halos natunga pud nako ang tasa una nako gitan-aw ug gibasa ang mga e-mail.
Mora ug nagkugi ang akong anak nga si Sacha sa pagpadala sa ako-a ug mensahe bisan pa man bag-o lang pud mi nag video chat sa cellphone. Sa akong panimpla sa iyaha wala siya mahuman sa labing init nga isyu karon sa Pilipinas — ang kuno pagbangga sa usa ka bangka nga panagatan sa mga Pinoy sa kuno usa ka dakong barko’ng pangisdaan nga gipanag-iya sa usa ka taga Tsina.
Matud sa akong anak nga si Sacha sa iyang e-mail:
“Maayong adlaw sa imoha diha sa Pinas Pa. Musta, okay lang ba sila Mama ug akong duha ka manghud? Di nako malikayan Pa nga maghisgot sa imoha mahitungod sa nahitabo nga kaguliyang diha sa ato-a sa Pinas gumikan sa mga nagkadaiyang panaghap sa pipila ka mga tawo mahitungod sa nahitabo nga kuno pagbangga sa bangka sa mga Pinoy didto sa Recto Bank. Unsaon maka “relate” man gud ko kaayo sa maong isyu. Kini tungod kay kanang kadagatan nga nahitabo-an halos kapila na balik-balikon sa pagtadlas sa among barko sulod sa panahon nga naa mi sa kalawran ug maghakot ug produktong gikan sa lana. Ang labing ulahi nga agi namo diha kaniadto lang pud miagi nga semana gikan mi sa Russia, Turkey agi sa Suez Canal dayon lusot sa Red Sea ug sa Gulf of Aden paingon sa Singapore diin nagkarga mi ug kagamitan para sa among biyahe paingon sa South Korea.
“Sa matag higayon nga moagi among barko Pa, amo gyud makita nga daghan nga mga sakyanan nga panagatan ang magpunsisok diha dapit sa Recto Bank sa West Philippine Sea. Seguro kay subay sa mga nabalita na, mao kini nga dapit diin daghan pud kaayo ang mga isda nga anaa sa ilawon sa maong kadagatan. Di hinuon gyud namo maseguro kon asa gikan nga mga nasud ang maong mga panagatan gawas lamang kon adlaw ang among pag-agi ug among makita ang mga ‘markers’ sa mga barko. Hinuon amo lang nga mapanaghap nga kini o kana nga mga barko sa panagat iyaha sa atong mga kataginasud kon ang among makita ginama sa kahoy ug de katig. Pero kon gabi-i di kaayo maaninaw gikan sa among barko kon ang barko’ng panagatan iya ba sa mga Pinoy, Intsik, Vietnamese, Hapon, Indonesian, Taiwanese ug uban pa gawas lamang kon duol kaayo ni sila sa among barko ug makita o mabasa ang mga marka sa kilid sa maong mga barkong panagatan.
“Unya Pa, sa tan-aw namo nga mga Marino, ang usa ka insidente nga mahimong masolusyonan pinaagi sa sinsero nga panag-estorya sa mga hingtungdan, ningdako na hinuon kay gilahugay na man sa politika ug sa mga nagpaila nga eksperto sa diplomatikanhon nga problema. Pananglitan Pa mao ang kaso sa wa pagtugot nga makasulod sa Hong Kong si kanhi Foreign Affairs Secretary Albert del Rosario. Ang mga kritiko sa administrasyon ug ang pipila ka mga politiko ug eksperto sa mga balaod sa kadagatan nagtagik sa maong insyu sa insidente didto sa Recto Bank. Usahay Pa magguol mi maghuna-huna nga mapangutan-an mi sa mga tag-as namong opisyal sa barko nga mga langyaw unsa kuno nahitabo sa Pilipinas nga ang usa ka butang nga pwede husayon sa atubangan sa lamesa daghan na kaayo nga ningsawsaw ug buot pa gyud nga ipaagi sa init sa ulo.
“Ang mga kritiko man gud ila gyud i-insister nga santaon sa Pilipinas ang bisan unsa nga kalihukan sa ubang nasud sulod sa kuno atu-a nga hurisdiksiyon sa West Philippine Sea subay sa desisyon sa International Arbitral Tribunal. Pero ang pangutana Pa, unsaon? Magsigi ta ug ngalngal sa Tsina nga ato ang maong mga dapit kay maoy sulti sa Arbitral Court? Naa ba sa desisyon kon kinsa ang magpatuman sa mando didto? Subay sa akong nabasa mahitungod sa maong United Nation body Pa, wa ni gahum aron mao ang magpatuman sa mga desisyon nga iyang ipagawas. Ang mahitabo mora ug ihatag na ngadto sa nasud nga nakapabor sa ilang desisyon ang pagpatuman sa kasugo-an nga nahisulod sa aksyon sa maong korte. Unya unsaon man nga ang kaatbang nga nasud sa maong kaso wa man moila sa Arbitral Court ug samot nga di modawat sa desisyon ani?
“Ingon pud ang kuno mga “eksperto Pa, subay sa ilang mga pamahayag sa telebisyon ug mantalaan, angayan modangop ang Pilipinas sa UN aron didto desisyonan unsaon nga motuman ang Tsina sa desisyon sa Arbitral Tribunal. Ang akong pangutana Pa, kaya kaha sa mga kadagko-an sa UN nga pwersahon ang ubang mga nasud aron pugson ang Tsina nga tumanon ang mando sa maong korte?
Mismo ang Estados Unidos Pa wa gani nila mapi-og ang Tsina sa ilang panagbingkil sa pamatigayon. Gawas ana Pa, ang China man gud karon mao na ang usa sa labing dako nga merkado sa mga produkto sa ubang kanasuran nga pulos membro sa UN. Kaya ba nila nga bun-ogon ang kamot nga naghatag sa dakong kabahin sa ilang pagkaon? Pero kon di gyud madawat sa mga kritiko ug kuno “eksperto” ang mga lakang nga gisubay karon sa administrasyon mahitungod sa isyu uban ang China, maayo seguro nga himuon sa maong mga sektor ang gisugyot ni Senate President Sotto Pa nga magpasaka na lang sila ug ‘impeachment’ batok sa Presidente, para matibway na.”
Wow! Nakurat ko sa kalawom sa mga naabot sa huna-huna sa akong anak mahitungod sa maong isyu. Seguro kay ang unod man gud ani mao man ang ilang kinabuhi — ang kadagatan. Mao nga kini na lang ang nahimo nakong tubag sa e-mail sa akong anak:
“Cha, seguro ang akong mahimo mao na lang ang pagkonpirma sa imong mga panglantaw sa maong isyu. Mora man ug ‘updated’ pa ka kay sa ako-a diri mahitungod sa nagsilaob nga mga hitabo sa Pilipinas. Pag-amping lang diha sa imong trabaho. Bye.”
