Samtang naghulat ko sa labing ulahi nga balita sa telebisyon kaniadtong Huwebes sa gabi-I nagtimpla una ko ug kape aron imnon ug mapugngan ang katulogon. Ug tuod man, sa dihang gisugdan na nako ang paghigop sa nangalisngaw sa kainit nga kape’ng natibo gikan sa Benguet, wa masanta sa hangin sa bentilador ang pagtubod sa akong singot.
Ug sanglit alas 11:00 na sa gabi-I ang balita sa paborito nako nga estasyon sa telebisyon, ang GMA Network, medyo nahurot una ang kape nga naghinayhinay na sab kabugnaw samtang nagkadugay kini sa lamesa sa akong atubangan.
Ang interes nako sa balita mao ang pagpakisayud unsa na ang gidangatan sa mga dapit ug mga tawo nga apektado sa pagbuto sa bolkang Taal didto sa Batangas. Hangtud kaniadtong Huwebes sa hapon, sumala sa balita, nagpabilin nga “zero casualty” kon ang mga kinabuhi sa tawo ang pagahisgutan. Pero kon ang sitwasyon sa mga kabtangan, mga pananom, mga kahayopan, kabalayan, infrastraktura, ug pamatigayon wa pay makahatag ug bana-bana sa gidak-on sa kadaot nga nahi-agoman. Pero ang klaro mao nga ang pagbusikad sa maong bolkan mosangpot gyud sa pagkadiskaril sa ekonomiya sa nasud. Ug kini magkinahanglan ug katuigan una makabangon, labi na gyud sa mga dapit nga naporohan gyud sa nagbaga nga lava, mga abo, sulphurica’ng alisngaw ug ang padayon nga pagtay-og sa linog didto.
Samtang naghulat sa pagsulod sa balita wa nako nabantayan nga giganoy na diay ang akong huna-huna sa posibli nga sitwasyon kon simbako mobuto ang libo-an na ka tuig nga kuno pagpahulay na sa kalinaw sa bolkang Apo nga nagtuybo sa mga utlanan sa lalawigan sa North Cotabato, Davao del Sur, Bukidnon ug Dakbayan sa Dabaw.
Misantop ni sa akong alimpatakan seguro tungod kay sukad sa pagboto sa bolkang Taal kanunay mangutana sa ako-a ang duha nako ka mga apo nga Grade 7 ug Grade 9, kon bolkan ba usab ang Mt. Apo. Ang kanunay nako itubag sa ilaha mao nga tinuod bolkan ang Apo pero nga kini “dormant” kon patay na ug subay sa mga nabasa nako sa mga pamahayag sa mga eksperto makuli na nga kini mag alburoto pa pag-usab human ang kapid-an ka gatus ka tuig sukad nga kini mibuto.
Ang duha nako ka mga apo nagbalikbalik sa maong pangutana kay klaro kaayo silang nahadlok nga nagtan-aw sa mga larawan sa mga dapit ug mga tawo nga apektado sa pag-ulbo sa bolkang Taal. Gani, sila na mismo ang nagsulti sa ako-a nga gamay man daw kaayo ang maong bolkan pero daghan kaayo ang gibugwak nga abo ug nagbaga nga lapok ug mga bato. Unsa na lang kuno kon ang Mt. Apo ang moboto kay dako kaayo nga bungdo ug nagdungaw pa gyud sa Dakbayan sa Dabaw. Kanunay nila ipangutana kon maabot ba dinhi ang “ashfall” ug ubang ibuga sa bolkan. Unya ila na sab ipangutana kon asa motago ang among pamilya.
Gumikan sa mga kabalaka sa duha ka mga bata misantop sa akong huna-huna nga kon mahitabo gyud ang wala na damha nga kahigayonan sa bolkan nga Apo seguro mas grabe pa ang mamahimo nga kahimtang sa mga lungsod ug dakbayan nga anaa sa palibot sa maong bolkan.
Di man gyud malikayan nga luyo sa mga panlantaw sa giingon nga mga eksperto sa mga bolkan, magpabilin ang kamatuoran nga walay perpekto nga pagtagna unsa ang dagan sa kinaiyahan. Wa pa maimbento ang mga gamit nga mahimo nga ihulog ngadto sa bangag sa bolkan aron maghatag sa kumpleto nga hulagway sa kinailadman niini. Dunay mga gamit aron magbangag sa pagpagawas sa alsingaw sa nagbukal nga tubig aron kini gamiton sa pagpadagan sa mga turbina nga magmugna ug koryente. Kini ang geothermal power nga naa sa kiliran sa Bukid Apo. Apan kini dili igo nga indikasyon sa tinuod nga kahimtang sa bolkan didto sa labing ilawom nga bahin niini.
Mao nga luyo sa pagpaneguro sa mga eksperto nga ang Mt. Apo usa na ka patay nga bolkan ang labing makagagahum nga Diyos, ang kalibutanon nga gituho-an nga nagmugna sa kalibutan ug sa kinaiyahan, mao lamang gyud ang hingpit nga nasayud.
Ug kon dunay sayop ang mga eksperto mahimo nga adunay igo nga basehan ang kabalaka sa katawhan lakip na ang duha nako ka mga batan-on nga mga apo sa kahigayonan nga mo-alburoto ang bolkan nga nagbuntaog dili layo sa atong dakbayan.
Seguro ato nga hinumdoman nga ang kinaiyahan nga padayon sab nga giabuso sa katawhan dunay higayon nga mobalos sa iya lamang nga pamaagi. Ang Bukid sa Apo diin naa mahimutang ang dako nga bolkan wa baya makalingkawas sa pagpangabuso sa katawhan sulod sa dugay na nga panahon. Ang kakahuyan sa palibot niini padayon nga gipamuril sa mga “loggers” nga legal ug illegal. Ang kiliran sa bukid gipangsunog sa mga kainginero aron himuon nga umahan. Ang kilid gibangagan aron sa pagpagawas sa alisngaw sa nagbukal nga tubig aron imugna ug koryente. Ug ang labing ulahi gihimo na kini nga negosyo ang Mt. Apo ubos sa industriya sa turismo.
Seguro, manghinaot na lang ta nga duna pay nahibilin nga pasensiya ang Diyos ug ang kinaiyahan aron iyang ipabilin nga patay ang bolkang Apo ug ipalayo ang kahigayonan sa pagka banhaw niini. Hinaot pa unta.
Ug kalt lang ko napugwat sa dihang akong nabati ang pamilyar nga station ID ug ang nagsunod nga paglitok sa mga nag-unang balita niadtong orasa uban sa mga makalilisang apan makaluluoy nga hulagway sa natabunan sa mga abo nga mga kabalayan, mga patay nga hayo, ug mga nagdasok nga katawhan sa mga evacuation centers. Walay pasalamat sa bolkang Taal.
