Dali lang ko nahuman sa paglimpiyo sa sakyanan kaniadtong milabay nga Domingo kay gi-uli sa akong silingan ang power spray nga gihulam sulod sa taudtaod nga panahon. Busa kini ang akong gigamit ug wa madugay ang pagpalagpot sa mga lapok nga mikapit sa “underchassis”.
Laraw nako nga sulaton ang akong column kon lindog para niining mantalaan nianang buntag aron makahigayon ko ug pahulay sa pagkahapon. Pero unsa ba nga pagkabutanga nga sayo pod mianha ang akong pag-umangkon nga si Nelson Anasco kay wa kuno siya’y lingaw didto sa ilaha. Si Nelson mao ang akong pag-umangkon nga nia karon nagbakasyon sa Pilipinas gikan sa iyang trabaho didto sa Port Moresby, Papua New Guinea. Sa Tagum na ang iyang pinuy-anan karon kay taga didto man ang iyang Misis. Pero mipauli siya sa among barangay aron iyang ika “bonding” iyang Nanay ug mga igsuon kay mobalik na siya sa Papua karong Septiyembre 15. Matud pa niya sa ako-a sukad sa miaging duha ka semana nga nia siya sa Pilipinas kanunay na siya’ng nag “maoy” sa ilaha.
“Unsay nag ‘maoy’ ka Nel, nahubog ka? Imong gikulata imong asawa?”
Daling pasabot ni Nelson, “Wa ‘Kol uy. Medyo edaran na gyud diay ka kay wa na ka ‘gets’ sa akong gisulti. Ako pa; buotan kaayo nga bana kining imong pag-umangkon; unya mag ‘maoy’ na hinuon ko sa akong asawa? Hapit na ra ba to mohilak kay mabiya-an na pud ug laing usa ka tuig.”
“Unsa man diay na imong giingon nga nagsigi na lang ka ug ‘maoy’ sukad sa imong pag-abot? Klaroha na Doy ba. Gwapa ra ba na imo asawa, na basin makambiyuhan gyud ka”
“Unsa pa, di ako ‘maoy tiglaba, maoy tig-andam sa pagkaon, maoy tigplantsa sa iyang nilabhang uniporme, maoy tighatud sa among anak sa eskuwelahan, he, he, he. Ayaw ko ingna ‘Kol nga wa pa ka sukad nag ‘maoy’ sa inyo?”
“Buang ning bataa ni. Naisahan ko. Unya doy unsa may ato nga sayo man ka. Mora ug dili pa man tingkape ron orasa?”
Tubag sa akong pag-umangkon, “Walay oras man na ang pag-inom ug kape ‘Kol. Labi na dinhi sa inyo. Kon naay idalit dawaton dayon, basin pa dili idayon.”
“Okay, pero ayaw ko ingna nga magpatimpla pa ka ug kape sa ako-a, o sa imong auntie. Pagtimpla diha ug imoha Doy aron ka makahigop ug init nga kape. Di ba ‘maoy’ ka? Imported pa ra ba na; hinatag na sa akong amigo nga gipadalhan sa iyang ‘uncle’ sa Amerika.”
Dali nga nagtimpla ang akong pag-umangkon samtang ako misulod sa akong computer room aron magsugod pagsulat sa akong column.
Pero taudtaud lang misunod sa ako-a si Nelson ug didto wa na ko kasugod pagtrabaho.
” ‘Kol, unsa may plano nimo sulaton karon? Basin gusto ka hisgutan ang mahitungod sa pagtaas sa premium sa mga membro sa SSS dinhi sa Pilipinas? Nabalitaan nako sa diyaryo ‘Kol nga midako ang kita sa SSS tungod sa pagtaas sa binulan nga premium.”
“Mora ug nabasa nimo Nelson akong huna-huna. Mao gyud na ang plano nako.” “Okay ra ba na sa imo ‘Kol nga karon taas na ang binulan nga premium? Pahak na pod samot ang sweldo ani sa mga trabahante sa Pinas; Samot na gyud ka LKK ang mga trabahador nga nagsweldo lang ug ‘minimum’.”
“Unsa’y LKK Nel? Lengguwahe na sa computer? Wa ko kaagi ana ba?” “Unsa man ka ‘Kol; sa imo man ning panahon. Di ba taga radyo ka sa una? LKK, Luoy Ko Kaayo.”
“Hastilan, naignorante na hinuon ko aning imong pinulongan Nel. Wa gyud ni nimo nakalimti nga tulo na man ka ka tuig didto sa PNG? Pero sigi, tubagon nako imong pangutana. Di na ko moreklamo nga taas na ang SSS premium. Total retired na man ko. Makatabang na nako Doy ug sa imong auntie kay diha baya kuno kuha-on ang ikaduhang P1000 nga dugang sa binulan namo’ng pensiyon. Makatabang na na sa mga panginahanglan sa mga milyon nga mga retiradong kawani sa mga pribadong kompaniya.”
“Paita sab ana ‘Kol uy. Buot nimo ipasabot nga bahala na ug masakripisyo ang mga kasamtangan nga mga kawani basta maseguro lang ang sa mga retirado? Di ba ‘unfair’ na ‘Kol?”
“Kaingon nako ug ‘bright’ ka Nel? Unsa man okay lang ka nga walay dugang ang ‘premium’ unya sa pagkahurot sa pundo sa SSS pagbayad sa mga ‘retirement pension’ wa nay mahibilin para ibayad sa pensiyon sa umaabot nga mga magretiro? Huna-hunaa Nel nga pag-edad nimo ug 60 moretiro na pod ka kay kapoy na sa pagtrabaho o di ba di na kaya sa imong lawas. Unya ikaw na pod ang moreklamo nga gamay ra kaayo imong pensiyon; kulang ra sa tambal pangmaintenance.”
“Ngano nga dili na lang hatagan ug subsidy sa gobiyerno ang SSS ‘Kol aron matubag ang kantidad nga gikinahanglan alang sa dugang pensiyon? Di ba responsibilidad na sa kagamhanan.”
“Taphaw pa gihapon imo huna-huna Nel ba. Seguro naapektuhan ka sa kape nga imong giinom dinhi sa balay kay isog man gud na.” Daling mipasabot si Nelson, “Dili ‘Kol uy. Mao lang na akong huna-huna nga angay buhaton. Sa akong tan-aw man gud mora ug nasakripisyo ang mga karong empleyado sa pribadong sektor sa Pilipinas tungod lang sa reklamo sa mga retirado, apil na mo ni auntie.”
“Akong tubag nimo Nel mao ra gihapon to akong gisulti sa imoha nga imong makita ang unod ining tanan pag ikaw na sab ang retirado. Huna-hunaa lang ni: Kaniadtong nagtrabaho pa mi duha ni auntie nimo nagpuyo mi sa hiniusang kita nga kapin sa usa ka gatus ka libo ka pesos matag bulan. Wa pa mi problema sa panglawas kay mga bata pa man ang edad. Ang problema lang kay nag-eskwela pa ang imong mga ig-agaw ug dako ang ilang gasto. Gani, niadtong panahona medyo barato pa ang mga palaliton. Unya karon Nel nagsalig na lang mi sa among hini-usang pensiyon nga bali beinte mil pesos matag bulan ug sa ginagmay nga raket nako. Ang sakit pa gyud ani Nel kay daghan na mi ug gibati sa lawas. Busa matag karon ug unya dagan sa doktor, palit ug tambal.”
“Gamay lang diay inyong pensiyon ‘Kol? Ngano, di ba dugay ka nagtrabaho?” Tubag nako sa mausisa nakong pag-umangkon, “Unsaon Nel nga duha nako ka ‘employer’ wa man diay nag remit sa ilang gikolekta nga premium sa mga trabahante. Bali upat ka tuig nawala sa ako-a nga remittance. Mao nga sa pag ‘compute’ sa akong pensiyon naa lang ko sa 27 ka tuig nga ‘covered’ sa SSS. Unya ang akong trabaho sa gobiyerno wa kaabot sa minimum nga napulo ka tuig aron makakobra ug pensiyon. Mao na nga ayaw na lang reklamo sa lain kaltas sa sweldo para sa dugang SSS premium. Wa man tay laing paingnan Nel, kon di mamatay ug sayo, matigulang.”
“Okay ‘Kol; loud and clear. Kasabot na ko.”
“Mao gani Nelson nga akong tambag nimo nga magtigom didto sa Papua. Unya pa-membro sa SSS kay naa gitanyag karon sa mga OFW. Naa ba mo social security benefits didto sa imong gitrabaho-an sa PNG Nel? Balita nako wala kuno.”
“Akong sulayan ‘Kol nga magtigum gyud ug magpamembro sa SSS subay sa tanyag ngadto sa parehas namo nga mga OFW, tubag ni Nelson dayon pananghid nga mopauli na sa ilaha didto sa Tagum aron mag “maoy” pag usab.
-30-
