NB: Sa una nga serye natuki dinhi ang mahitungod sa konsepto sa usa ka Pederal nga matang sa pangagamhanan. Sa ikaduhang serye gihisgutan ang mahitungod sa estruktura sa usa ka gobiyernong Pederal. Dinhi niining ikatulo nga serye hisgutan ang usa ka matang sa Pederal nga gobiyerno nga mao ang sistema sa daghan nga mga nasud sa kalibutan.
Ang konsepto sa pagbungkag sa Gahum ubos niini nga alternatibo ang gibag-o subay niining mosunod:
Inay sa tulo ka managlahi apan parehas nga bahin nga sanga sa gobiyerno nga mao ang sa Ehekutibo (Executive), Lehislatibo (Legislative), ug Hudicatura (Judiciary), ubos sa Parliyamentaryong sistema sa gobiyerno adunay paghiusa sa Ehekutibo ug Lehislatibo nga gahum didto sa Parliamento nga mao ang magpili sa mga opisyal sama sa Presidente (Chief Executive) o’ Primero Ministro ug sa mga membro sa Gabinete gikan lamang sa mga sakop sa Parliyamento. Ang Parliyamento mao usab ang manubag sa mga dili maayong dangatan sa Parliyamento. Kasagaran, ang lider sa dominanteng partido politikal sulod sa Parliyamento o di ba ang panagkumboya sa mga partidos, mao ang mapili nga hepe ehekutibo o primer ministro.
Ang Partido o panagkumboya (coalition) sa mga partidos mao na ang mahimong mayoriya sa mga membro sa Parliyamento ug mao ang mahimong tigpasiugda sa mga programa ug proyekto sa panggobiyerno nga gipili sa katawhan atol sa Parliyamentaryong piniliay. Isip mayoriya sila gilauman nga magmugna ug mga balaod nga mag-implementar sa maong mga programa ug proyekto. Kini nga sistema mas haom ngadto sa gitawag ug “program politics” imbes “personality politics” kon politika sa personalidad. Atol sa kampanya sa eleksiyon ang mga partido politikanhon magkompetensiya sa pagbaligya ngadto sa mga pumipili sa ilang programa de gobiyerno. Busa ang programa sa partido o sa gikumboyang mga partido nga mao ang mas daghang kandidato nga napili giisip nga mao ang programa nga gusto sa katawhan nga sagupon ug ipatuman.
Ang maong sistema usab magsugyot sa pagtikad ug paglig-on sa mga partido politikal nga nagdala sa nagkadaiyang alternatibong programa sa pangagamhanan, sama sa United Kingdom nga ang kanunay magbangga mao ang Labour Party ug ang Tory Party; ug sa Estados Unidos ang mga Democrats batok sa mga Republicans, etc.
Dinhi usab niining maong sistema, adunay maayong koordinasyon ug mas epektibo nga pagdumala sa administrasyon sanglit ang Parliyamento man mao ang mag-andam sa programa de gobiyerno, ingon man magpalusot ug mga balaod aron pag-implementar sa maong mga programa. Gawas niini, kon usa ka ministro sa Gabinete wala na gisaligan sa tibuok Parliyamento, ang kinatibuk-an sa Gabinete kinahanglan nga moluwat sa ilang katungdanan.
Aduna usab dinhi sa maong sistema sa gobiyerno kanang gitawag ug “Checks and Balances” pinaagi sa “question hour” diin ang Primer Ministro ug ang iyang Gabinete, isip mao ang responsable sa Parliyamento, ipahiluna sa makute nga pagpangutana mahitunogd sa estado sa programa ug sa ilang mga binuhatan.
Kon ang Parliamento dili kuntento sa binuhatan sa Primer Ministro ug sa Gabinete niini, sila mahimong palagputon pinaagi sa usa ka “No Confidence vote” sa mayoriya sa mga membro sa Parliyamento.
Kon ang Primer Ministro, sa iyang paminaw wala na’y suporta ang iyang partido ug ang kwalisyon niini ngadto sa programa de gobiyerno diin sila gipili sa katawhan, o’ dili ba aduna nay dako’ng panagkabangi sa mga nasudnong polisiya, mahimo niyang awhagon ang pagbungkag sa Parliyamento ug pagtawag ug bag-ong eleksiyon sa mga bag-ong membro sa Parliyamento arong maresolba ang isyu nga gikabangi-an mismo sa katawhan nga mao ang mopili.
Kon mabungkag ang Parliyamento (parliament is dissolved), ang gobiyerno padayon nga maglihok ubos sa pagpadagan sa mga membro sa Serbisyo Sibil (career members of the Civil Service). (Sunod: Ang politikanhon nga panglantaw ni Presidente Duterte: Matuman kaha?)
