Gumikan sa kadaghan sa mga gi-atiman nato sa matag adlaw, di na nato mabantayan ang mga nanagpanghitabo sa atong palibot lakip na ang mga kinabuhi sa atong mga suod nga paryente.
Kini mao ang akong naamguhan sayo lamang ining semanaha. Seguro tungod kay nakasentro lang ang akong huna-huna sa trabaho ug ingon man sa usa ka pag-umangkon nga tu-a na sa laing nasud nagtrabaho, wa lang nako namatikdi nga di-ay lain usab nga pag-umangkon nakalakaw na ngadto sa Damam, Saudi Arabia aron usab manginabuhi.
Ang nahitabo kagahapon, Biyernes, nag-abli ko sa akong e-mail aron pagsusi kon duna’s mensahe ang akong si-aw nga pag-umangkon nga si JB. Kini man gud nga bata, mao kanunay mobisita sa balay didto sa bukid ug makighinabi sa bisan unsa na lang nga isyu. Pero sa sinugdanan, akong huna-huna ang tumong lang ni JB mao ang pagpangape sa balay kay libre lakip na ang itulak pasulod sa tiyan.
Unya, ang nahitabo, karong tu-a na si JB sa Saudi, inay ako ang maghatag niya ug mga taho sa kalambo-an dinhi sa Dabaw ug sa tibuok Pilipinas, nabali na hinuon. Si JB na ang tighatag nako ug saysay subay sa iyang nabalitaan sa mga telebisyon newscast didto sa iyang gitrabaho-ang restaurant.
Sa dihang naabli na nako ang akong e-mail, inay nga gikan kang JB nakurat ko kay gikan man sa laing pag-umangkon nga lalaki. Nakugang ko kay kaniadtong una pa nga semana ang akong pag-umangkon nga tawgon ko lang nga si Rad (dili tinuod nga ngalan) ninghapit pa sa balay nako sa bukid human niya kuhaa sa ilahang balay ang iyang original birth certificate. Ako siya’ng gipangutana kon unsa iyang gamitan. Ang tubag ni Rad mangaplay siya sa Middle East ug trabaho.
Niadto usab nga semanaha akong nasayran gikan sa iyang mama nga si Rad ning-adto sa Manila aron asekasuhon ang iyang mga papeles. Mao nga wa ko magtuo nga makalarga dayon siya.
Sa dihang nauli-an ko sa akong kakurat sa pagkakita nako nga ang iyang ngalan nagbansiwag nga mao ang nagpadala, akong gihinay-hinay ug basa ang unod sa iyang e-mail.
Matud ni Rad, “Sori ‘Kol wa ko kasulti nimo larga na diay ko niadtong Biyernes pa-Manila ug ninglupad ko sa Saudi niadtong Sabado sa hapon. Dugay-dugay pud ako biyahe kay nag stop-over man eroplano ako gisakyan. Pero kaluoy sa Ginoo ‘Kol maayo ako pagsakay sa eroplano diri.
Igo lang ko napahiluna sa ako puy-an kauban ang laing mga Pinoy nga nagtrabaho sa talyer sa mga sakyanan ug gipaadto na ko sa talyer alang sa usa ka “orientation”. And akong trabaho ‘Kol naa sa ayuhanan ug mga sakyanan diri sa Damam. Karong adlawa ‘Kol mao ang akong ikaduha ka adlaw sa trabaho. Gawas lang sa mga bag-ong nawong nga akong gikahimamat wa ko’y problema ‘Kol kay anad na man ko sa trabaho nga gisangon sa ako-a. Ug sa panag-ingnan pa ‘Kol mora ko ug ‘bao nga gilabay sa tubig.’
“Ang tinuod ‘Kol gisayangan gud ko sa akong trabaho diha sa atu-a. Ang akong responsibilidad sa among buhatan karon tukma kaayo sa akong katakos nga nakat-onan sa kanhi akong gitrabaho-an. Gani kini ang hinungdan ngano nga wa ko maglisud sa pagpangita ug katrabaho-an diri sa Saudi. Ang wa lang nako nagustohan sa akong gitrabaho-an diha sa ato-a ‘Kol mao ang dugang ‘assignment’ nga gisangon sa ako-a. Ang gidugang sa akong trabaho ‘Kol mao ang paghatud sa suborno’ng kwarta gikan sa akong amo ngadto sa pipila ka mga tawo sa gobiyerno. Sa laktud nga pagkasulti ‘Kol nahimo ko nga kabahin sa pagpalapad sa korapsyon diha sa aduana sa Dabaw.
“Sama pananglitan sa isyu sa pangorakot sa Bureau of Customs, grabe na gyud kaayo ‘Kol ba kay mora na gyud ug wa na’y kausaban bisan pa sa panganti ni Presidente Digong nga iyang wagtangon ang maong sakit sa gobiyerno – ang pagpangawkaw samtang naa sa pwesto. Unya ‘Kol ako pud namatud-an nga makatakod diay ning korapsiyon. Kay ang dili kabahin sa Bureau of Customs nga nagserbisyo sa pagpagawas ug mga importadong mga kargamento gikan sa piyer nakakita na pud ug paagi unsaon sa pagpangurakot.
“Sa makadaghang higayon ‘Kol ako ang naghatud ug nagbugdo nga envelop nga klaro nga ang sulod kwarta. Ang mando sa akong boss sa kompaniya ‘Kol nga akong hulaton kining tawo nga iyang gihisgutan sa usa ka dapit nga nasabotan didto sulod sa ‘compound’ sa piyer. Di na man ko kadudahan kay ilado man kaayo ang among kompaniya mao nga sa matag higayon nga dunay moabot nga container gikan sa laing mga nasud sama sa Hapon tawgon ko sa amo unya sugoon nga itunol ang envelop ngadto niini o niana nga tawo. Sa akong tan-aw sa ilaha ‘Kol naay ID sa ilang buhatan sa gobiyerno.
“Unya ‘Kol nabantayan na pud nako nga natakdan ang mga anaa nagserbisyo sa arrastre. Mora ug sila kabisado na kon ang container nga moabot naa bay kontrabando o sindikato nga karga sa sulod. Kasagaran sa himuon sa taga arrastre ‘Kol tuyo-on nga adto ibutang sa kuoton kaayo nga lugar ang container. Unya sanglit na-areglo na man ang mga tawo sa Customs aron dali mapagawas ang container, ang maglisudlisod na pud sa amo-a ‘Kol kadtong mga drayber ug ubang trabahante sa arrastre. Kausa ‘Kol gidiretso gyud ko ug ingon sa mga taga arrastre nga maulahi ang kargamento alang sa among kompaniya kay tu-a sa lisud ug sentro nga bahin sa kamada sa mga container. Unya ang panapos nga sulti, ‘siyaro sab inyong amo, taga Customs lang ang mabulahan? Sila lang sige; di gyud makapisik sa amo-a bisan ginagmay lang. Hulat-hulat lang sa mo hangtud makuha namo ang mga container nga naa nauna sa inyoha.
“Ako nga gi-estroyahan akong amo ‘Kol ug nagkuha na pud ug envelop nga sa akong tan-aw kwarta gyud ang sulod. Akog gibalikan ang mga taga arrastre ug kusog pa sa kilat nga nagmani-obra sa mga fork lift dayon migawas ang among container. Mao na ni ang nahimong normal nga panghitabo matag abot sa among kargamento sa piyer. Una nga akong tunolan ang mga tawo nga klaro gyud nga empleyado sa Customs. Dinagko gyud to sa akong tan-aw. Unya isunod nako ang paghatag ug hiphip sa mga operator sa fork lift ug ubang himan sa pagpagawas sa mga container van.
“Mao ‘Kol nga sa dihang nakakita ko ug oportunidad nga maka apply ngadto sa gawas ako dayong ning gipahimudsan ug mao nga ni-a na ko diri sa Damam. Wa ko ka-estorya nimo sa wa pa ko kalakaw kay daghan ko kaayo gi-atiman nga mga papeles. Sori kaayo ‘Kol.”
Mora ko ug gibati ug kagu-ol nga wa mi magkita sa akong pag-umangkon nga si Rad sa wa pa siya kalakaw. Buotan nga bata ug di pa gyud si-aw sama sa iyang ig-agaw nga si JB. Pero mas dako akong kalipay sa iyang paglangyaw kay nagsugod na siya sa bag-ong anib sa kinabuhi nga dunay kaugalingon nga pamilya. Bag-o lang to gikasal si Rad.
